بعد از حادثه كربلا حضرت زینب علیهاالسلام، حدود یك سال و شش ماه زندگی كرد. در مدینه نیز زینب علیهاالسلام، پیام‌آور شهیدان، ساكت ننشست. او با فریادش مردم مدینه را بر ضد حكومت یزید شوراند. حاكم مدینه در پی تبعید حضرت زینب برآمد. به نوشته برخی حضرت به شام سفر نمود و در همان‌جا درگذشت. برخی دیگر گفتهاند: حضرت به مصر هجرت نمود و در تاریخ پانزدهم رجب سال 62 هجری درگذشت.( زینب پیام‌آور عاشورا، ص 287)در این‌که مرقد مطهر حضرت زینب كجاست، از دیرباز اقوال مختلفی وجود داشته است:
1.مشهورترین قول زینبیۀ دمشق و پس‌ازآن حرم منسوب به آن حضرت(س) در قاهره است. اینان بر این عقیده‌اند كه چون در مدینه قحطی و تنگدستی شدیدی به وجود آمد و عبدالله جعفر( شوهر حضرت زینب) هرچه داشت، به دیگران بذل و بخشش كرد و دیگر چیزی برای كمك و احسان به دیگران نداشت، ناراحت و در رنج بود كه همراه زینب از مدینه به شام رفتند و در آنجا درگذشتند(وسیلة الدارین، ص 433).
2.برخی هم مدفن آن بزرگ بانوی اسلام را در بقیع می‌دانند.
اینان معتقدند كه حضرت پس از ورود به مدینه ، همراه اهل‌بیت(ع) در همان‌جا زندگی كرد و در سال 62 در مدینه درگذشت.( اعیان الشیعه، ج 11، ص 63) محققانی چون سید محسن امین (نویسنده اعیان الشیعه) و محلاتی (نویسنده ریاحین الشریعه) و علامه بیرجندی (نویسنده كبریت احمر) همین دیدگاه اخیر را پذیرفته‌اند اما قبری كه در شام است و معروف می‌باشد كه متعلق به زینب كبری، دختر علی است، متعلق به ام‌کلثوم (همسر مسلم بن عقیل است كه بعد از شهادت حضرت مسلم، با عبدالله جعفر ازدواج كرد) یا مربوط به ام‌کلثوم صغري یا یكی از زنان اهل‌بیت است كه كنیه او ام‌کلثوم می‌باشد(اعیان الشیعه، ج 11، ص 58) اما كسی كه در مصر است، زینب دختر یحیي(همان، ص 67) نوه امام سجاد است، یا دختر حسن بن زید، از نوه‌های امام مجتبي علیه‌السلام.( ریاحین الشریعه، ج 3، ص 36).
3.در سنجار در شمال عراق نیز بقعه ای منسوب به آن حضرت وجود دارد.
4. اهالی مصر مدفن آن بزرگوار را در مصر می‌دانند و مزار منسوب به آن حضرت در قاهره از مهم‌ترین نمادهای ارادت و محبت اهل تسنن به خاندان پیامبر(ص) است. اینان بر این باورند كه چون حضرت زینب در مدینه مردم را علیه حكومت بنی امیه تحریك می‌كرد، یزید دستور داد كه او را از مدینه تبعید نمایند، حضرت مصر را انتخاب كرد و حاكم مدینه او را همراه عدّه دیگری از زنان بنی‌هاشم به مصر فرستاد.( ریاحین الشریعه، ج 3، ص 34؛ زینب قهرمان كربلا، ص 398 ـ 399).
شیخ مؤمن شبلنجی در «نورالابصار فی مناقب آل النبی المختار» (نوشته‌شده در ۱۲۹۰) نقل کرده که عبدالوهاب شعرانی عارف مشهور، به دفن حضرت زینب کبری(س) در منطقۀ «قناطر السباع» قاهره یقین داشته است. به‌علاوه شبلنجی از توسل بزرگان مصر به آن حضرت در این مزار متبرک یادکرده است. برای نمونه شیخ عبدالرحمن اجهوری مقری در کتاب «مشارق‌الانوار» خود می‌نویسد: «در سال ۱۱۷۰ به بلای شدیدی مبتلا شدم؛ ازاین‌رو به مقام حضرت زینب(س) رفتم و قصیده‌ای سرودم و به برکت آن حضرت بلا از من رفع شد». شبلنجی این قصیدۀ ۳۷ بیتی را در کتاب خود نقل کرده که ابیاتی از آن چنین است:
زینب فضلها علینا عمیم / وحماها من السقام شفاء
کعبه القاصدین کنز امان / وهی فینا یتیمه العصماء
وهی بدر بلا خسوف و شمس / دون کسف والبضعه الزهراء
وهی ذخری و ملجئی و امانی / ورجائی و نعم ذاک الرجاء
پیش از شبلنجی، احمد بن احمد بن سلامه قلیوبی شافعی (درگذشته ۱۰۶۹) نیز در کتاب «تحفه الراغب فی سیره جماعه من اعیان اهل‌البیت الاطایب» می¬نویسد: «مشایخ ما به زیارتش تبرک جسته و برای حوائجشان در هنگام زیارت به درگاه خداوند توسل می‌کنند و من خود نیز این را آزموده‌ام و هر وقت حاجت مهمی دارم به زیارت ایشان می‌روم و خداوند به‌سرعت حاجتم را می‌دهد و چنین دیدم در مجموعۀ شیخ ما، شیخ احمد منصوری احمدی رحمه الله، دوبیتی را که خداوند به جهت سرودن آن‌ها حاجتش را روا کرده بود:
الهی بزینب بنت الرسول / سلیله خیرالوجود الرسول
اغثنی و فرج کروبی فقد / سالت بزینب ارجو القبول
علامه سید حسن صدر (درگذشته ۱۳۵۴ق) در کتاب «نزهه اهل الحرمین فی عماره المشهدین»، دفن آن حضرت در زینبیۀ شام را صحیح و دیگر اقوال را بی‌اعتبار دانسته است دكتر سید جعفر شهیدی، نویسنده و محقق، در این باره می‌نویسد:«پایان زندگانی شیر زن كربلا روشن نیست. مسلّم است كه زینب علیهاالسلام پس از بازگشت از شام، مدتی دراز زنده نبود. چنان‌که مشهور است سال شصت و دوم از هجرت به جوار حق رفته است. در كجا؟ مدینه؟ دمشق؟ قاهره؟ هر یك از نویسندگان سیره برای درستی رأی خود، دلیلی و یا دلیل‌هایی آورده است… این زیارتگاه‌ها (شام و مصر) از مصادیق بیوتی است كه نام خدا در آن‌ها به بزرگی یاد می‌شود و دوستداران اهل‌بیت یا خلوص نیّت فراوان، مراتب ارادت خود را به كسی كه آن مزار به نام اوست، بیان می‌دارند و با پیغمبر خود و خانواده او تجدیدعهد می‌كنند»( زندگانی حضرت فاطمه(ع)، ص 262).
محمد بحرالعلوم در كتاب فی رحاب السیده زینب علیهاالسلام می‌نویسد: تفاوتی ندارد كه سرانجام سفر زینب علیهاالسلام عقیله بنی‌هاشم، به دمشق بوده یا مصر. تفاوتی ندارد كه خورشید كجا غروب كرده است. آنچه اهمیت دارد ،شعاع آن آفتاب روشنی‌بخش است كه در طول زمان غروب نمی‌كند. كلمات جاودانی از زینب علیهاالسلام باقی‌مانده كه برای همیشه حكومت و هیبت بنی امیه و هر باطلی را تهدید می‌كند، و در هر زمان و در سراسر زمین همواره زنده است و مرگ نتوانسته و نمی‌تواند آن فریاد را خاموش كند.( پیام‌آور عاشورا، ص 356).
گروه آیین و اندیشه فرهنگ نیوز
