علاوه بر اینکه رفتار و احساس و ایمان ما در نزدیک شدن ظهور تأثیرگذار است، دعای ما هم در امر فرج مؤثر است. ظهور و خروج حضرت موسی(ع) برای نجات بنی اسرائیل 170 سال جلو افتاد، به‌خاطر اینکه بنی‌اسرائیل برای این امر مهم، 40 روز دعا و تضرع کرده و ضجه زدند و ملتمسانه آن را از خداوند خواستند و خدواند بواسطۀ این تضرع و نالۀ آنها 170 سال باقی مانده را بر آنها بخشید و به موسی فرمان داد که آنها را نجات دهد.
حجت الاسلام و المسلمین پناهیان در سومین سخنرانی از سلسله سخنرانی‌های خود در مهدیه تهران با موضوع «آیا ظهور نزدیک است؟»، که جمعه گذشته در مهدیه تهران برگزار شد، طی سخنانی با اشاره به قواعد ظهور گفت: «ما برای پیش‌بینی اینکه ظهور نزدیک است یا نه، باید به قوعدِ ظهور مراجعه کنیم و ببینیم ظهور در چه شرایطی رخ می‌دهد و آیا آن شرایط فراهم است یا نه؟ پس برای پیش‌بینیِ زمان ظهور، نیازی به غیب گویی و پیش‌گوییِ رمال‌ها و فال‌گیرها نداریم. فقط کسانی خود را محتاج غیب‌گویان و پیش‌گویان می‌بینند که دستشان از قواعد عالم خالی است و اتکاء و توکلشان به خداوند متعال بسیار کم است.»
در ادامه قسمت‌هایی از این سخنان را می‌خوانید:
از نتایج مهمِ توجه به قواعد ظهور اینست که ما در ظهور حضرت و نزدیک بودن آن نقش داریم
• گذشته از حوادث ظهور، قواعد بسیار روشنی برای ظهور حضرت وجود دارد، که این قواعد هم تکلیف ما را روشن می‌کنند و هم می‌توانند نشان دهند که آیا ما به ظهور نزدیک شده‌ایم یا نه.
• اگر از ناحیۀ «قواعد ظهور» وارد بحث نزدیک بودن ظهور شویم، به نتایج بسیار باورنکردنی و جالبی خواهیم رسید. یکی از آن نتایج اینست که می‌توانیم نقش خودمان را در ظهور حضرت پیدا کنیم. آیا واقعاً ما در ظهور حضرت نقش داریم؟ آیا ما واقعاً در ادامه یافتن و طولانی‌تر شدن غیبت حضرت نقش داریم؟
• در صورتی‌که ما در ظهور حضرت نقش داشته باشیم، می‌توانیم برای پیش‌بینی کردن زمان ظهور به وضعیت و رفتارهای خودمان نگاه کنیم. به عنوان مثال، یک کُشتی‌گیر را در نظر بگیرید که برای رسیدن به مقام قهرمانی و دریافت مدال، به مسابقات کشتی اعزام می‌شود. این کشتی‌گیر اگر حرفه‌ای باشد، از میزان آمادگی خود و نحوۀ تمرین کردن‌های خود و سایر حریفانش می‌تواند بفهمد که آیا مدال خواهد آورد یا نه.
کسانی محتاج پیش‌گویان هستند که دستشان از قواعد الهی خالی است
• ما برای پیش‌بینی اینکه ظهور نزدیک است یا نه، باید به قواعدِ ظهور مراجعه کنیم و این قواعد را مورد بررسی قرار دهیم و ببینیم ظهور در چه شرایطی رخ می‌دهد. آیا آن شرایط فراهم است یا نه؟ پس برای پیش‌بینی زمان ظهور، نیازی به غیب‌گویی و پیش‌گویی رمال‌ها و فال‌گیرها نداریم.
• فقط کسانی خود را محتاج غیب‌گویان و پیش‌گویان می‌بینند که هم دستشان از قواعد عالم خالی است و هم اتکاء و توکلشان به خداوند متعال بسیار کم است. اینکه اگر کسی به خداوند اتکاء داشته باشد، خداوند او را یاری خواهد کرد، خود یکی از قواعد عالم است. (وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ)(طلاق/3) پس باید ببینیم چقدر اخلاص و چقدر توکل به خدا داریم؟
• کسی که از قواعد عالم خبر ندارد، دوست دارد برای تنظیم وضعیت خودش، آینده را از این روش‌ها پیش‌بینی نماید. کسی که نمی‌خواهد به این قواعد روشن متمسک شود، به فال‌گیر و غیب‌گو و پیش‌گو متوسل خواهد شد و ما می‌دانیم که توسل به این امور شرعاً حرام است. (از جمله اینکه امیرالمؤمنین فرمودند: الكاهِنُ كالسّاحِرِ، والسّاحِرُ كالكافِرِ ، والكافِرُ فى النَّارِ) (نهج البلاغه/خطبه 79) (همچنین امام صادق(ع) فرمودند: اگر کسی خودش از شیاطین برای غیب‌گویی کمک بگیرد یا به کسی که این کار را می‌کند مراجعه کند، از دین رسول خدا برائت جسته [و کافر شده] است؛ مَنْ تَكَهَّنَ أَوْ تُكُهِّنَ لَهُ فَقَدْ بَرِئَ مِنْ دِينِ مُحَمَّدٍ) (خصال صدوق/1/19)
آیا ما در نزدیک‌تر شدن ظهور مؤثر هستیم؟
• رفتار ما، احساس و انگیزۀ ما، ایمان و معرفت ما و حتی دعاها و اضطرار روحی ما، همگی در فرج حضرت مؤثر هستند. پس حداقل به میزانی که خودمان در امر فرج مؤثر هستیم می‌توانیم حدس بزنیم که چقدر ظهور نزدیک است. یعنی ما برای اینکه بفهمیم ظهور نزدیک است یا خیر، می‌توانیم به رفتارها و انگیزه‌های خودمان نگاه کنیم.
• اگر ما رفتار و عملکرد خوبی داریم، پس ظهور نزدیک است و اگر گناهان ما زیاد است، پس می‌توان گفت ظهور نزدیک نیست و این قابل محاسبه است. مسألۀ ظهور، از روی شانس و اقبال نیست که بگوییم به هیچ چیزی ربط ندارد و خداوند بدون حکمت و محاسبه، این کار را صورت می‌دهد. بعضی افراد هم ممکن است بگویند که به حکمت الهی مربوط است و ما هم از حکمت خداوند بی اطلاع هستیم! در حالی‌که خداوند سنت‌ها و قواعد تغییرناپذیری دارد که آنها را از طریق قرآن و ائمه برای ما بیان کرده است. و حکمت پروردگار هم مطابق همان سنت‌هایی است که اعلام فرموده است.
دعا و تضرع ما برای نزدیک شدن ظهور، در امر فرج مؤثر است
• علاوه بر اینکه رفتار و احساس و ایمان ما در نزدیک شدن ظهور تأثیرگذار است، دعای ما هم در امر فرج مؤثر است. ظهور و خروج حضرت موسی(ع) برای نجات بنی اسرائیل 170 سال جلو افتاد، به‌خاطر اینکه بنی‌اسرائیل برای این امر مهم، 40 روز دعا و تضرع کرده و ضجه زدند و ملتمسانه آن را از خداوند خواستند و خدواند بواسطۀ این تضرع و نالۀ آنها 170 سال باقی مانده را بر آنها بخشید و به موسی فرمان داد که آنها را نجات دهد. و امام صادق(ع) هم به ما فرموده‌اند: اگر شما نیز همین‌طور برای ظهور حضرت دعا کنید، فرج نزدیک شده و محقق خواهد شد. (فَلَمَّا طَالَ عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ الْعَذَابُ ضَجُّوا وَ بَكَوْا إِلَى اللَّهِ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَى مُوسَى وَ هَارُونَ يُخَلِّصُهُمْ مِنْ فِرْعَوْنَ فَحَطَّ عَنْهُمْ سَبْعِينَ وَ مِائَةَ سَنَةٍ. قَالَ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع: هَكَذَا أَنْتُمْ لَوْ فَعَلْتُمْ، لَفَرَّجَ اللَّهُ عَنَّا)(تفسیرعیاشی/2/154)
• حال باید ببینیم که ما چقدر برای ظهور حضرت دعا میکنیم، چقدر اصرار میکنیم، چقدر گریه میکنیم و چقدر دعای ندبه می‌خوانیم؟ این امور قابل محاسبه هستند و می‌توان با بررسی آنها به نتایج خوبی رسید.
رونق محافل امام زمانی(ع) به ویژه دعای ندبه در میان شیعیان، شاخصی برای نزدیک بودن ظهور است
• دعا برای فرج و به‌ویژه دعای ندبه، نمونه‌ای از رفتارهای ماست که می‌توانیم بر اساس آن، نزدیک بودن ظهور را پیش‌بینی کنیم و حتی فراتر از یک پیش‌بینی، می‌توانیم امر فرج را جلوتر بیندازیم. یعنی اگر به محافل امام زمانی(ع) خودمان و دعا برای ظهور حضرت رونق بدهیم می‌توانیم امر فرج را جلوتر بیندازیم.
• همچنان‌که مقام معظم رهبری به جوانان فرمودند: «شما مردم عزيز بخصوص شما جوانان هرچه كه در صلاح خود، در معرفت و اخلاق و رفتار و كسب صلاحيتها در وجود خودتان بيشتر تلاش كنيد، اين آينده را نزديكتر خواهيد كرد. اينها دست خود ماست. اگر ما خودمان را به صلاح نزديك كنيم، آن روز نزديك خواهد شد؛ همچنان كه شهداى ما با فدا كردن جانِ خودشان آن روز را نزديك كردند.» (22/08/1379)
• خوب است بررسی کنیم و ببینیم، قبل از انقلاب چقدر دعای ندبه در کشور رواج داشته و الآن چقدر رواج دارد؟ معلوم است که الآن بسیار بیشتر است. در دوران دفاع مقدس رونق دعای ندبه مقداری بیشتر شد اما بعد از جنگ اُفت کرد. البته رونق دوران جنگ را نمی‌توان به‌حساب آورد چون در اثر جنگ و اضطرارها و موقعیت‌های خاص آن زمان بود.
• بعد از گذشت یک دوره سکوت و غفلتِ پس از جنگ، دوباره به تدریج دعای ندبه رونق پیدا کرد و این رونق هم از همین مکان عزیز (مهدیۀ تهران) شروع شد و تدریجاً به کل کشور سرایت کرد و الآن وضعیت خوبی پیدا کرده است به حدی که می‌توان گفت شیعه در طول تاریخ هیچ‌گاه اینقدر دعای ندبه نمی‌خوانده و این می‌تواند یک علامت باشد.
• اگر اقبال شیعیان به دعا کردن برای ظهور حضرت و به ویژه دعای ندبه، که یکی از شاخص‌های مهم آن است را مورد بررسی قرار دهیم خواهیم دید که الآن این دعا واقعاً در جامعۀ ما رونق پیدا کرده است. این مسأله هم مانند یک موجِ گذرا نیست که بعد از مدتی افول کند و کم رونق شود، چرا که اگر چنین بود باید بعد از مدتی که دوران تازگی دعای ندبه در جامعه سپری شد، این موج هم افول می‌کرد. ولی ما افولی برای دعای ندبه نمی‌بینیم بلکه برعکس این دعا، رسم زندگی مؤمنانۀ مردم شده است. پس همین‌که افول نکرده است دلیل بر اینست که رونق آن اصیل و ریشه‌دار است. و این می‌تواند یک علامت برای نزدیکی ظهور باشد.
برخی افراد، علاقه و احساسات مردم به امام زمان(ع) را کم ارزش تلقی می‌کنند
• برخی افراد در گفتگوها و سخنان خود، علاقه و احساسات مردم نسبت به حضرت را کم ارزش تلقی کرده و می‌گویند: «اینها فقط احساسات است و ما باید دنبال معرفت و یا عمل باشیم!» اینها توجه ندارند که فقط کسی به دنبال معرفت و عمل خواهد رفت که نسبت به حضرت ارادت و علاقه داشته باشد. همچنان‌که کسی که حقیقت‌طلب باشد و عشق به حقیقت داشته باشد، به دنبال حقیقت خواهد رفت و الا کسی که دل هرزه داشته باشد، هیچ‌گاه دانشمند و عارف نخواهد شد. این عشق به حقیقت است که انسان را حقیقت‌طلب و حقیقت‌فهم بار می‌آورد.
• کسی که دلش برای علم و معرفت می‌سوزد و می‌خواهد زمینۀ رونق آن را فراهم کند، باید علاقۀ به حقیقت را افزایش دهد و کسی که دلش برای معرفت به امام زمان(ع) می‌سوزد، باید علاقه و محبت به حضرت را افزایش دهد.
• نگوییم اینها همه‌اش احساسات است و باید دنبال عمل برویم و رفتارمان را درست کنیم. رفتار انسان از کجا نشأت می‌گیرد؟ عمل و رفتار انسان در اثر گرایش‌های او درست می‌شود. پس اگر علاقۀ ما به امام زمان(ع) افزایش پیدا کند رفتارهای ما نیز تدریجاً درست خواهد شد. هرچه این علاقه بیشتر شود به همان نسبت، اعمال ما نیز بهبود خواهد یافت.
• البته هرچقدر معرفت و رفتارهای ما واقعاً اصلاح شود، حتماً می‌توان تأثیرش را در افزایش محبت ما به حضرت نیز دید. و این رابطه متقابل است.
دعا و گریه‌های ما در فراغ حضرت، هنوز به حد کافی نرسیده است
• از سوی دیگر، علاقه و احساسات ما نسبت به حضرت هنوز آنچنان که باید باشد نیست، چرا که الآن بدون حضرت خیلی راحت داریم زندگی میکنیم و کمبودی هم احساس نمی‌کنیم! آیا ما می‌توانیم راجع به حضرت بگوییم: «بی همگان به سر شود، بی تو به سر نمی‌شود»؟
• البته اینکه موج اصیل توجه به حضرت در جامعه افزایش پیدا کرده است جای تقدیر دارد، ولی باید گفت این توجه و علاقه و احساسات نسبت به حضرت، اصلاً کافی نیست. این عشق و ارادتی که الآن در جامعۀ ما و بین جوانان ما نسبت به حضرت موجود است بسیار قابل تقدیر است و نسبت به گذشته هم افزایش پیدا کرده است اما هنوز کم است. علاقه‌مندان به حضرت باید علاقه و محبت خود به حضرت را به شدت افزایش دهند.
• اگر واقعاً عشق و ارادت ما به حضرت افزایش پیدا کند، چرا خداوند باید امر فرج را به تأخیر بیندازد؟ اگر واقعاً دعای مضطرانۀ ما برای ظهور حضرت افزایش پیدا کند، چرا خداوند باید به این دل‌های مشتاق، پاسخ ندهد؟
• از امام صادق(ع) نقل شده است که آنقدر برای مهدی نازنینشان اشک ریختند و مناجات کردند که اطرافیان حضرت متعجب شدند و پرسیدند: «در فراغ چه کسی این‌گونه گریه می‌کنید؟!» با وجود اینکه ایشان خودشان امام بودند و هنوز حضرت صاحب الزمان(ع) به دنیا نیامده بودند، اینقدر برای ایشان گریه می‌کردند و امام زمان را با لفظ «سیدی» خطاب قرار می‌دادند و می‌فرمودند: «سَيِّدِي غَيْبَتُكَ نَفَتْ رُقَادِي وَ ضَيَّقَتْ عَلَيَّ مِهَادِي وَ أَسَرَتْ مِنِّي رَاحَةَ فُؤَادِي»(غیبت طوسی/167)
چگونه محبت به امام زمان(ع) را افزایش دهیم؟
• ما می‌توانیم از روی قواعد، در مورد زمان ظهور نظر بدهیم. یکی از این قواعد اینست که رفتار و احساسات ما در زمان ظهور تأثیر گذار است و لذا بر اساس آن می‌توان در مورد زمان ظهور اظهار نظر کرد. اگر احساسات و علاقۀ به حضرت اوج بگیرد می‌توان گفت ظهور نزدیک است.
• باید بر دست کسانی که محبت مردم به امام زمان(ع) را در جامعه افزایش می‌دهند، بوسه زد. هنرمندان، شاعران، ذاکران، عالمان، عارفان و موعظه‌گرانی که در این مسیر قدم بر می‌دارند، بسیار قابل تقدیرند.
• یکی از راه‌های افزایش محبت به امام زمان(ع) اینست که مطالعات خود را نسبت به امامت افزایش دهیم و مفهوم امامت را در قلب خود تثبیت کنیم. باید معارف ولایی خود را تفصیل دهیم و با ویژگی‌ها و مشخصات امام کاملاً آشنا شویم. همین معرفت سبب افزایش محبت در قلب ما خواهد شد.
• یکی از منابع بسیار خوب برای کسب معارف اهل بیت(ع) زیارت جامعۀ کبیره است. باید صدها بار دربارۀ مفاهیم و مضامین عالی زیارت جامعه تفکر کرد. مطالعۀ متن زیارت جامعه، به همراه مطالعۀ شرح‌هایی که بر آن نگاشته شده است، در بالابردن معرفت ما نسبت به مقام امامت و ولایت، بسیار مؤثر و مفید خواهد بود و بعد از کسب این معارف، اشک‌های ما عیار بالاتری خواهد داشت.
ویژگی خاص محبت به امام زمان(ع) نسبت به سایر ائمه(ع)
• ما اگرچه بین امامان خود تفاوتی قائل نیستیم اما محبت ما به امام زمان(ع) نسبت به سایر اهل بیت(ع) یک برتری نسبی دارد. به عنوان مثال اگر ما به امام حسین(ع) محبت داشته باشیم و برای ایشان گریه کنیم، خیلی هنر نکرده‌ایم. چرا که اباعبدالله(ع) آنقدر مصیبت دیده‌اند که هر یک از آن مصائب کافی است تا دل هر انسانی را به آتش بکشد و متأثر نماید.
• آنقدر خاطرات و داستان‌های جگرسوز از امام حسین(ع) برای ما نقل شده‌است که قلب هر انسانی را به درد می‌آورد و اشک او را جاری می‌سازد. تا جایی‌که حتی غیرشیعیان و غیرمسلمانان نیز نسبت به ایشان ابراز محبت می‌کنند، کتاب می‌نویسند و در مصائب ایشان اشک می‌ریزند. لذا همه می‌توانند نسبت به امام حسین(ع) ارادت داشته باشند، اما هر کسی نمی‌تواند به امام زمان(ع) ارادت پیدا کند.
• هیچ خاطره و داستانی از مولایمان امام زمان(ع) برای ما نقل نشده است ولی با این حال محبت فزایندۀ ایشان در قلوب مؤمنین قابل وصف نیست و عشق جانگذاز ایشان در قلوب شیعیان روز و شب زبانه می‌کشد. این محبت زائد الوصف، ناشی از معرفت به عمق معنای ولایت و امامت است و بنابراین یک محبت و عشق اصیل و ریشه‌دار به‌حساب می‌آید.
«احساسات» و «عملکرد» ما در نزدیک‌تر شدن یا به تأخیر افتادن فرج مؤثر است
• یکی از مشخصات وضعیت ما که نشان‌دهندۀ ظهور است، احساسات و عشق ما نسبت به حضرت است. همین احساسات اوج گرفته، که بسیار ارزشمند و پُربها است دلیل بر نزدیک بودن ظهور است و اگر بخواهیم ظهور نزدیک‌تر شود، باید این احساسات را افزایش دهیم.
• حضرت امام(ره) فرموده‌اند: «اين قلبهايى كه قبل از انقلاب توجه به دنيا داشت، توجه به آمال دنيوى داشت و كمتر توجه داشت به غيب، و از غيب كمتر جلوهاى در او حاصل مىشد، ما امروز مىبينيم كه اين جلوهها حاصل شده است، و اين شوق و شعفها به لقاء اللَّه براى آنها حاصل شده است، و دست عنايت خداى تبارك و تعالى به سر اين ملت كشيده شده است، و ايمان آنها را تقويت فرموده است كه يكى از علائم ظهور بقية اللَّه- ارواحنا فداه- است»(صحیفۀ نور/16/129)
• غیر از احساسات و عشق به حضرت، عامل دیگری که می‌تواند در امر فرج مؤثر باشد، عملکرد و رفتارهای ماست. بر اساس روایتی از امام زمان(ع) که قبلاً بیان شد، گناهان ما ظهور را به تأخیر می‌اندازد. (فَمَا يَحْبِسُنَا عَنْهُمْ إِلَّا مَا يَتَّصِلُ بِنَا مِمَّا نَكْرَهُهُ وَ لَا نُؤْثِرُهُ مِنْهُمْ؛ چیزی ما را از شیعیان خود محبوس نمی‌کند مگر آن چیزهایی که از شیعیان ما به ما می‌رسد(گناهان) و ما کراهت داریم و آن را نمی‌پسندیم) (احتجاج‌طبرسی/2/498)
بعضی‌ها خودشان را در عالم مؤثر نمی‌دانند و اصلاً خود را آدم حساب نمی‌کنند
• اساساً در مورد جایگاه انسان در عالم دو نگاه در میان مردم وجود دارد: بعضی‌ها خودشان را در عالم مؤثر نمی‌دانند و به تعبیر دیگر خودشان را آدم حساب نمی‌کنند. این قبیل افراد نگاهی خودخواهانه، محدود و ناامید کننده‌ای به حیات دارند. ولی بعضی‌ها خودشان را در عالم مؤثر می‌بینند و به همین خاطر در تمام شئون زندگی خود این اصل را در نظر می‌گیرند. مثلاً می‌دانند حجابشان در خیابان، و یا کسب حلالشان در شغل و حرفه‌ای که دارند، در نزدیک‌تر شدن ظهور مؤثر است.
• کسی که خودش را آدم حساب نمی‌کند، طبیعتاً برای فرج هم دعا نمی‌کند و اگر هم دعا کند خیلی جدّی دعا نمی‌کند. می‌گوید: «مگر من می‌توانم فرج آقا را جلو بیندازم!» اصلاً باور نمی‌کند که این دعای او در عالم تأثیر دارد. این‌گونه افراد، معمولاً به همین دلیل، برای دیگران هم دعا نمی‌کنند.
• وقتی خداوند به ما دستور داده است که برای تعجیل در فرج دعا کنیم، به تعبیری از ما پرسیده است که: «نظر شما دربارۀ ظهور چیست؟» در زمان انتخابات، همۀ ما دیده‌ایم که چه تبلیغاتی صورت می‌گیرد برای اینکه به مردم گفته شود: حتی یک رأی شما هم مؤثر است و هر کس به اندازۀ خودش تأثیرگذار خواهد بود. رأی و نظر تک تک ما در مورد ظهور بسیار تعیین‌کننده است. بچه شیعه، خودش می‌فهمد که وجودش چقدر در عالم مؤثر است و این فرمایش پروردگار را در مورد خودش محقق می‌داند که: «وَ لَقَدْ كَرَّمْنَا بَنىِ ءَادَمَ؛ و ما فرزندان آدم را بسيار گرامى داشتيم»(اسراء/70)
• خداوند بر اساس همین مؤثر بودن ما در عالم، خیلی از امور معنوی را برای ما ضابطه‌مند قرار داده است. مثلاً وقتی به اباعبدالله(ع) و به طور کلی ائمۀ معصومین(ع) از راه دور سلام می‌دهیم به‌دلیل اینست که می‌دانیم ایشان سلام ما را می‌شنوند و جواب سلام ما را می‌دهند. رسول خدا(ص) فرمودند: هرکس از هرجای زمین به من سلام دهد، به من می‌رسد(قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ سَلَّمَ عَلَيَّ فِي شَيْءٍ مِنَ الْأَرْضِ أُبْلِغْتُهُ)(امالی طوسی/167)(در زیارت تعلیم شده توسط امام صادق(ع) آمده است: و أَشْهَدُ يَا مَوَالِيَّ أَنَّكُمْ تَسْمَعُونَ كَلَامِي وَ تَرَوْنَ مَقَامِي وَ تَعْرِفُونَ مَكَانِي وَ تَرُدُّونَ سَلَامِي)(بحار/97/345)
به عملکرد مسئولین نگاه کنیم، و تشخیص دهیم که آیا ظهور نزدیک است یا خیر
• بر اساس یکی از قواعد و سنن الهی که ما را در عالم مؤثر قرار داده است، می‌توانیم نزدیک بودن ظهور را از روی رفتارهای خودمان، محاسبه و پیش‌بینی کنیم. مثلاً عملکرد مسئولین مملکتی را مشاهده کنیم، هرچقدر صادقانه‌تر و مخلصانه‌تر بود به همان میزان، ظهور نزدیک است. ولی هرچه از صداقت و ایمان و ولایت‌مداری و خدمت‌گذاری دورتر بود، ظهور با تأخیر خواهد بود.
منبع: مشکان
