زمینه‏ سازى تربیتى مهدویت – بخش 2

0

نهاد حکومت بیش از دیگران در مورد زمینه‏سازى ظهور مهدى علیه‏السلام مسئولیت دارد و باید حاکمان به وظیفه خود عمل کنند. دولت اسلامى اگر فعالیت جدى از خود نشان دهد، نقش زیادى در این زمینه مى‏تواند ایفاد کند.

 

 

وظایف تربیتى نسبت به مهدویت

وظایف فردى و اجتماعى انسان در زمینه مهدویت متعدد است و هر کس به اندازه توان خویش باید بدان توجه نموده، به انجام آن بپردازد. در این نوشتار، به منظور تسهیل در ارائه مطالب، وظایف تربیتى نسبت به مهدویت را به سه دسته تقسیم نموده و به بررسى هریک از آنها مى‏پردازیم.

الف. وظایف تربیتى فرد

در شرایط حساس کنونى که مردم جهان در غیبت امام مهدى علیه‏السلام به سر مى‏برند و انواع شبهات و پرسش‏هایى پیرامون مهدویت مطرح و هر روز بر حجم آن افزوده مى‏شود، وظایف سنگینى به عهده افراد مؤمن و معتقد به ظهور مهدى موعود علیه‏السلام  قرار دارد. منظور از وظایف تربیتى فرد در این نوشتار، امورى است که متوجه خود فرد هستند و او بدون توجه به دیگران باید به تحصیل و فراگیرى آنها اقدام نماید.اگر اقدامى در این زمینه انجام داد یقینا در شخصیت او تأثیر خواهد گذاشت؛ چه در جنبه اندیشه و عقیده، چه در بعد عاطفى و روانى و چه در زمینه رفتار و عملکرد فرد.

1. تقویت باور به مهدویت: همان‏گونه که پیشتر اشاره شد، مهدویت از یک مکتب، ایده و اندیشه عمیق حکایت دارد که مبتنى بر دلایل محکم و متقن عقلى و نقلى است. این موضوع در علم کلام به تفصیل مورد بحث و بررسى قرار گرفته که علاقه‏مندان مى‏توانند به منابع مربوطه مراجعه نمایند.1 مقصود از تقویت باور به مهدویت آن است که افراد اگر تردید یا شبهاتى در این زمینه در ذهن دارند یا با پرسش‏هایى مواجه هستند، باید درصدد رفع آن برآیند؛ چراکه اندیشه و باور نقش اساسى در شکل‏گیرى شخصیت و چگونگى رفتار انسان دارد.

کسى منتظر آمدن مهمان یا شخصیت دیگرى خواهد بود که باور به آمدن او داشته باشد، وگرنه منتظر واقعى نخواهد بود؛ چه اینکه رابطه عمیقى میان باور و عمل برقرار مى‏باشد و ایمان درونى است که انسان را به رفتار نیکو جهت مى‏دهد.2 از این‏رو، باور به وجود مهدى علیه‏السلام  انگیزه فرد را در انتظار به ظهور آن حضرت تقویت مى‏کند. اگر مهدویت‏باورى قوى شد، تحولى در رفتار منتظران نیز پدید خواهد آمد.

2. خودسازى براى ظهور مهدى: علّامه طباطبائى در زمینه لزوم خودسازى مى‏فرماید: «اگر کسى بخواهد رستگار شود، باید باطن خود را تزکیه کند و آن را با پرروش صالح بپروراند و رشد دهد، با تقوا بیاراید و از زشتى‏ها پاک کند، وگرنه از سعادت و رستگارى محروم ماند. هر قدر بیشتر آلوده‏اش کند، کمتر بیاراید، محرومیتش بیشتر شود.»3 روشن است که انسان آلوده و محروم از عنایت بارى‏تعالى، نمى تواند راهى به سعادت ابدى داشته باشد. مدعى انتظار فرج مهدى علیه‏السلام  از همه شایسته‏تر است که به خودسازى بپردازد و افکار و رفتار خویش را پالایش دهد تا راهى به اردوگاه او بیابد.

بنابراین، از وظایف مهم تربیتى فرد در زمان غیبت امام زمان علیه‏السلام ، توجه به تزکیه نفس و پرورش بعد اخلاقى و رفتارى خویش است؛ زیرا به فرموده خداى سبحان، تنها صالحان و پارسایان راهى به اردوگاه یاران مهدى علیه‏السلام  خواهند داشت؛ چه اینکه او اصحاب آن حضرت را «عبادى الصالحون»4 مى‏خواند؛ آنان بندگان صالح من هستند. عبودیت و شایستگى حاصل نمى‏شود، مگر با تزکیه نفس و خودسازى.5

3. آمادگى براى ظهور مهدى: از وظایف مهم فرد آمادگى براى ظهور مهدى علیه‏السلام   و قرار گرفتن در کنار آن حضرت است. هر فرد وظیفه دارد خود را آماده پیوستن به یاران مهدى سازد و این امر حاصل نمى‏شود، مگر با قطع تعلّقات به مادیات و زیر پا نهادن هواهاى نفسانى و تعهد به ارزش‏هاى دینى، چراکه وابستگى به دنیا آدمى را زمین‏گیر مى‏کند و توان عبور از لذت‏هاى مادى را از انسان سلب مى‏نماید.

قرآن کریم درباره دل‏بستگى به دنیا مى‏فرماید: «وَلَوْ شِئْنَا لَرَفَعْنَاهُ بِهَا وَلَـکِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الأَرْضِ وَاتَّبَعَ هَوَاهُ.» (اعراف: 176) منظور این است که هر فرد روحیه عبور از مادیات و پشت سر نهادن آنها را داشته باشد، به نحوى که الآن اگر منادى ندا دهد: «هذا امامکم فاتبعوه»؛ بلافاصله حرکت کند، نه اینکه امروز و فردا کند و بگوید: کارها را ردیف کنم، بعدا خدمت امام مى‏رسم!

4. دعا براى ظهور مهدى: واژه «دعا» به معانى گوناگونى همچون صدا زدن، ندا دادن، درخواست کردن، دعوت کردن و امثال آن آمده است.6 دعا در زبان قرآن و حدیث به معناى خواندن و طلب کردن حاجت از خداى تبارک و تعالى‏است. خداوند در قرآن کریم درباره دعا دستورات متعدد دارد و انسان‏ها را به ارائه خواسته‏هاى درونى‏شان به آفریدگار خویش فرامى‏خواند و به آنان وعده استجابت مى‏دهد.در این مورد مى‏فرماید: «وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» (غافر: 60)؛ پروردگار شما گفته است: مرا بخوانید تا (دعاى) شما را بپذیرم.

از مواردى که دعا در آن سفارش شده، دعا براى سلامت و تعجیل ظهور امام مهدى علیه‏السلام  است. روایات واردشده در این زمینه، به شیعیان دستور مى‏دهند که براى آن حضرت دعا کنند و از خداوند اصلاح امر فرج او را بخواهند. در توقیعى که از ناحیه آن حضرت به یکى از نوابش به نام محمّدبن عثمان عمرى صادر شده، ضمن بیان برخى از احکام و ارائه دستورات، در مورد ظهورش به وى مى‏فرماید: «و أکثروا الدعاء بتعجیل الفرج، فإن ذلک فرجکم»؛7 براى تعجیل ظهور مهدى علیه‏السلام  زیاد دعا کنید؛ چراکه فرج او فرج شماست.

دعاهاى فراوانى در کتب ادعیه نقل شده‏اند که مسلمانان در زمان غیبت باید آنها را بخوانند و ظهور مهدى علیه‏السلام  را از خدا بخواهند. امام مهدى نیز خود دعاهایى را به دوستانش تعلیم داد تا در گرفتارى‏ها بخوانند. از جمله دعاى «عظم البلاء» را به یک زندانى آموزش داد و او با خواندن آن، از زندان آزاد گشت.8

دعاهاى زیادى از امامان معصوم علیهم‏السلام و از شخص امام مهدى علیه‏السلام نقل شده که در زمان غیبت باید خواند و براى تعجیل ظهور آن امام دعا کرد.وظیفه پدر و مادر است که دعاى ندبه، دعا براى سلامتى امام زمان علیه‏السلام  و زیارت‏هایى مانند زیارت «آل یس» را که نسبت به آن بزرگوار وارد شده‏اند9 به فرزندان تعلیم دهند.

5. برنامه‏ریزى براى ظهور مهدى علیه‏السلام : برنامه‏ریزى، تدابیرى است آگاهانه، حساب شده، جهت‏دار و منطقى به منظور استفاده بهینه از منابع موجود براى نیل به اهداف موردنظر.10 برنامه‏ریزى فرایندى است آگاهانه، هدفمند و داراى مراحلى که بر اساس امکانات و نیروهاى مؤثر در آن، به قصد نیل به اهدافى از پیش تعیین‏شده طرح‏ریزى مى‏شود.

روشن است که برنامه‏ریزى براى فعالیت‏هاى آینده صورت مى‏گیرد و برنامه‏ریزان، آینده بسیار دور را در نظر گرفته براى آن برنامه‏ریزى مى‏کنند؛ مانند برنامه‏هاى درازمدت حکومت‏ها در زمینه مسائل سیاسى و اقتصادى و امثال آن.برنامه‏ریزى اختصاص به امور اجتماعى و کشورى ندارد، بلکه امور فردى و خانوادگى را نیز فرامى‏گیرد.

در مورد ظهور مهدى علیه‏السلام  نیز مى‏توان برنامه‏ریزى کرد و هرکس براى خودش تعیین زمان کند و بخشى از وقتش را به امام مهدى علیه‏السلام  اختصاص دهد؛ مثلاً، یک ساعت در شبانه‏روز یا سه ساعت و یا یک روز در هفته، به ویژه روزهاى جمعه، در زمینه قیام مهدى علیه‏السلام  بیندیشد که اگر صبح روز بعد ظهور کند، چه امورى را باید در اولویت کارى خویش قرار دهد؟ اگر این کار گسترش یابد و هرکس نسبت به امام مهدى علیه‏السلام  و ظهور آن حضرت برنامه‏اى را تنظیم کند، در مجموع همه مردم آمادگى ظهور را پیدا خواهند کرد.

6. عهد و پیمان با امام زمان علیه‏السلام : وظیفه همه شیعیان این است که عهد و پیمان قلبى با امام زمان علیه‏السلام  ببندند و خود را در خدمت او بیبنند و وظایفى را که در عصر غیبت به عهده دارد به خوبى انجام دهند. هرچند آن قافله‏سالار عالم انسانیت و جهان هستى از نظرها پنهان است و دست ما از دامان او کوتاه است، ولى مى‏توان با او ارتباط معنوى برقرار کرد.

چنان‏که در دعاى ندبه و دعاى عهد از خدا مى‏خواهیم که ما را در زمره یاران و پیروان مهدى علیه‏السلام قرار دهد و توفیق شهادت در رکاب او را عنایت کند؛ پیوند ما با آن حضرت را محکم سازد و از چنگ زنندگان به دامان او قرار دهد؛ یعنى با دل و جان متعهد شویم که ارتباط با مهدى علیه‏السلام را لحظه‏اى قطع نکنیم و روزى که آمد به خدمت او بشتابیم.11چنین عهد و پیمانى انسان را وامى‏دارد تا در صراط مستقیم گام برداشته، از امامش دور نگردد. اگر به این روند ادامه داد و براى جلب نظر آن حضرت کارهاى شایسته انجام داد، آن‏گاه در زمره یاران مهدى علیه‏السلام  قرار خواهد گرفت.

على علیه‏السلام  درباره توصیف یاران مهدى علیه‏السلام فرمود: «لایبقى مؤمن إلا صار قلبه أشد من زبر الحدید و أعطاه اللّه تعالى قوة اربعین رجلاً»؛12 در عصر ظهور مهدى علیه‏ السلام قلب مؤمن همانند پاره آهن محکم و استوار مى‏گردد، به گونه ‏اى که توان چهل مرد را خداوند به او عنایت مى‏کند.

ب. وظایف تربیتى خانواده

خانواده نسبت به زمینه‏سازى ظهور مهدى علیه‏السلام وظایف سنگینى به عهده دارد که باید بدان توجه کرد؛ چراکه خانواده کانون اصلى تعلیم و تربیت است و مى‏تواند ارزش‏هاى اسلامى را به نسل جوان ارائه دهد. مهم‏ترین ارزش، پرورش فرزندان با فرهنگ مهدویت و آشناسازى آنان با امام زمان علیه‏السلام است. در این فراز از گفتار به مسئولیت‏هاى تربیتى خانواده و بخصوص پدر و مادر در زمینه‏سازى ظهور مهدى علیه‏السلام  اشاره‏اى گذرا خواهیم داشت.

1. آشناسازى فرزندان با مهدویت: خانواده نخستین مرکز تعلیم و تربیت است؛ جایى که آموزش‏هاى دینى و اجتماعى به صورت مستقیم و غیرمستقیم به کودکان ارائه مى‏گردد. کارشناسان تعلیم و تربیت همگان بر اهمیت نهاد خانواده و اثرگذارى پدر و مادر بر تربیت فرزند اذعان داشته و بر تقویت آن تأکید کرده‏اند؛13چه اینکه فضاى حاکم بر خانواده، شیوه‏هاى برخورد اعضاى خانواده با یکدیگر، آداب و فرهنگ و همه شئون زندگى خانوادگى بر رفتار فرزند تأثیر مى‏گذارند.14خانواده وظایف متعددى نسبت به فرزند دارد و بخصوص از نظر دینى و مذهبى باید به پرورش وى اهتمام ورزد.

از وظایف مهم خانواده در عصر غیبت کبراى امام زمان علیه‏السلام آشناسازى فرزندان با مهدى علیه‏السلام  است؛ آشناسازى با نام و مشخصات ظاهرى آن حضرت، آشناسازى با ویژگى‏هاى شخصیتى و تبیین فضایل و مناقب و برکات وجودى آن بزرگوار براى مردم و امثال آن. براى مثال تبیین اینکه رزق و روزى مردم به برکت وجود امام زمان علیه‏السلام است، او عدالت‏خواه است و حکومت عادلانه برقرار مى‏کند، نمازگزاران را دوست دارد، به کودکان علاقه‏مند است، کسانى را که به پدر مادر نیکى کنند و احترام بگذارند دوست دارد و در یک جمله، او مظهر همه خوبى‏هاست.

اگر خانواده چنین کارى انجام دهد، ایمان به آن حضرت در قلب فرزندان نهادینه مى‏شود؛ زیرا پدر و مادر باتوحه به نفوذ کلامى که دارند و از اعتبار بالایى نزد فرزندان برخوردار هستند، مى‏توانند معارف اهل‏بیت علیهم‏السلام و بخصوص اطلاعات لازم براى شناخت امام زمان علیه‏السلام  را در اختیار آنان قرار دهند. در این صورت، فرزندانى صالح و محب امام زمان علیه‏السلام  پرورش داده تحویل جامعه خواهند داد.

2. شرکت دادن فرزندان در مراسم مهدى علیه‏السلام : یکى از وظایف تربیتى خانواده در ارتباط با آشناسازى فرزندان با فرهنگ مهدى علیه‏السلام ، سهیم کردن آنان در مراسمى است که به نام آن حضرت برگزار مى‏گردد. بخصوص کودکان و نوجوانان در این امر، از اولویت برخوردارند و پدر و مادر باید آنها را در جشن‏هاى نیمه شعبان که هر سال به یاد مهدى علیه‏السلام  برگزار مى‏شوند، شرکت دهند. کودکان معمولاً از مادر بیشتر تأثیر مى‏پذیرند؛ چون او از نظر عاطفى مهر و محبت افزون‏تر به فرزند دارد؛ بر این اساس، مسئولیت وى در تربیت فرزند و آشناسازى اولاد با اهل‏بیت علیهم‏السلام و بخصوص حضرت مهدى علیه‏السلام  بیش از دیگران است.15

3. تربیت فرزند با اخلاق مهدى علیه‏السلام : اخلاق مهدى علیه‏السلام  در حقیقت، همان اخلاق قرآنى و رفتار نبوى و علوى و فاطمى است که اینک همه اینها در وجود آن حضرت تجسّم یافته‏اند؛ زیرا مهدى علیه‏السلام وارث انبیا و وارث اولیاى الهى است و همه خوبى‏هاى آنان به او منتقل شده است. رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله درباره مهدى علیه‏السلام مى‏فرماید: «أَشْبَهُ النَّاسِ بِى خَلْقا وَ خُلْقا»؛16 او از نظر صورت و سیرت شبیه‏ترین مردم به من است.

ابى‏بصیر از امام صادق علیه‏السلام روایت کرده است که آن حضرت فرمود: «إِنَّ فِى صَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ سُنَنا مِنَ الْأَنْبِیَاءِ»؛17 همانا در صاحب این امر (امام مهدى)، سنت‏هایى از انبیاست. بر این اساس، اخلاق مهدى علیه‏السلام  جامع اخلاق پیامبران و اوصیاى آنهاست و این اخلاق را باید به فرزندان منتقل کرد و بهترین فضا براى انجام آن، محیط خانواده مى‏باشد. پدر و مادر باید با روش الگویى عملاً صداقت، وفادارى، امانت‏دارى، عدالت‏خواهى، حق‏طلبى، ظلم‏ستیزى و دیگر ارزش‏هاى اخلاقى را به فرزندان بیاموزند.

ج. وظایف تربیتى حکومت

شکى نیست که نهاد حکومت بیش از دیگران در مورد زمینه‏سازى ظهور مهدى علیه‏السلام مسئولیت دارد و باید حاکمان به وظیفه خود عمل کنند. دولت اسلامى اگر فعالیت جدى از خود نشان دهد، نقش زیادى در این زمینه مى‏تواند ایفاد کند؛ چراکه فرمان رئیس دولت در سراسر قلمرو حکومتش نافذ است و ضمانت اجرایى دارد. بعکس، اگر فرد و خانواده اقدامى داشته باشند، بسیار محدود است و در فضاى خانواده کاربرد دارد، نه بیشتر. در این بخش از نوشتار به وظایف حکومت اشاره‏اى گذرا خواهیم داشت.

1. آماده‏سازى براى ظهور مهدى علیه‏السلام : آماده‏سازى براى ظهور مهدى موعود لازم است و اقدامات عملى در جهت تحقق مهدویت ضرورت اجتناب‏ناپذیر دارد. چنان‏که از فلسفه‏هاى غیبت طولانى مهدى علیه‏السلام  آماده شدن جهان براى ظهور آن حضرت است. شرایط حاکم بر جهان باید به گونه‏اى باشد که هرکس آرزوى ظهور منجى را دارد مورد حمایت قرار بگیرد.

این آمادگى به دنبال ناکامى‏هاى متوالى مکتب‏ها و نظام‏هاى اجتماعى و سیاسى جهان پدید مى‏آید؛ زیرا در هر جاى دنیا برنامه‏هایى به منظور برقرارى عدالت طراحى و به اجرا گذارده مى‏شود که در عمل به گسترش ظلم و بى‏عدالتى منجر مى‏گردد. در چنین اوضاع و احوالى، مردم از تمدن‏هاى حاکم بر جهان به ستوه آمده، ظهور یک منجى الهى را در دل مى‏پروانند و شب و روز انتظار قدوم او را دارند. اینجاست که روحیه پشتیبانى از مهدى علیه‏السلام  تقویت و مردم هر روز بیش از گذشته خود را براى ظهور آن حضرت آماده مى‏سازند.18

بدین‏سان، وظیفه حکومت اسلامى است که مردم را براى چنین روزى آماده سازد. به فرموده برخى از بزرگان، «اصلى‏ترین وظیفه ما در زمان غیبت این است که چنان لیاقت و ظرفیتى در خود و جامعه خویش پدید آوریم که هر لحظه براى ظهور حضرتش آماده باشیم.»19 این کار وظیفه حکومت است که باید فعالیت‏هاى سیاسى و اجتماعى را بدان سو جهت دهد.

2. فرهنگ‏سازى براى مهدویت: هرچند فرهنگ به معناى عام آن، داراى عناصر عینى و ذهنى و مادى و معنوى فراوانى‏است که در یک جامعه وجود دارد و از نسلى به نسل دیگر منتقل مى‏شود،20 ولى پسوند «سازى» مفهوم آن را محدودتر و افزودن «مهدویت» قلمرو فرهنگ‏سازى را مشخص مى‏کند؛ بدین معنا که باورها، ارزش‏ها، امیدها و انتظار به مهدى علیه‏السلام  را وارد زندگى آن مردم مى‏کند.

فرهنگ‏سازى به معناى آشناسازى مردم با فرهنگ مهدویت، دامنه وسیع و گسترده‏اى دارد، به نحوى که همه فعالیت‏هاى مرتبط با مهدى علیه‏السلام  را فرامى‏گیرد؛ از جمله فعالیت‏هاى فردى. و هرکس هر کارى در زمینه معرفى امام زمان علیه‏السلام  و برنامه‏هاى او انجام دهد، مشمول فرهنگ‏سازى مهدویت خواهد بود.

فعالیت‏هاى نوشتارى، مطبوعاتى، هنرى، سمعى و بصرى، تبلیغاتى و امثال آن، همه بر محور ترویج فرهنگ مهدویت در حوزه فرهنگ‏سازى قرار مى‏گیرند.از این میان، نهاد حکومت به دلیل وسعت قلمرو و دایره فرمان‏روایى، بیش از گروه‏هاى کوچک فرهنگى و هنرى مى‏تواند در مورد امام زمان علیه‏السلام فرهنگ‏سازى کند. شیوه‏هاى گوناگونى براى فرهنگ‏سازى وجود دارند که مهم‏ترین آنها فعالیت‏هاى رسانه‏اى است.

دولت با استفاده از رسانه ملى و یا هر ابزار مناسبى که در اختیار دارد، در ارتباط با مهدى علیه‏السلام ، مى‏تواند به خوبى مردم را با آن حضرت آشنا سازد. مثلاً، ترسیم آینده درخشان عصر ظهور و برقرارى حکومت مهدى علیه‏السلام  مى‏تواند عامل جذب توده‏هاى مردم به مهدى علیه‏السلام  گردد. در این زمینه، آیات و روایات فراوانى وجود دارند که با تبیین و تحلیل درست آنها یا تدوین فیلم‏نامه‏هاى مناسب بر محور متون اسلامى، مى‏توان به این کار پرداخت.

در روایت مفضل از امام صادق علیه‏السلام آمده است که آن حضرت فرمود: «إذا قام قائمنا تظهر الارض کنوزها حتى یراها الناس على وجهها و یطلب الرجل منکم من یصله بماله و یأخذ منه زکاته، فلایجد أحدا یقبل منه ذلک لاستغناء الناس بمارزقهم اللّه من فضله»؛21 زمانى که قائم ما قیام کند، زمین ذخایرش را بیرون مى‏اندازد تا در معرض استفاده مردم قرار گیرند. مردم از همدیگر مى‏پرسند: با چه کسى صله رحم کنیم و زکات را به که بدهیم؛ کسى را نمى‏یابند که از او قبول کند؛ چون همه مردم از فضل خداوند در غناى کامل زندگى مى‏کنند. تصویر چنین فضایى یقینا تأثیر بسزایى بر مخاطبان مى‏گذارد.

3. پرورش نیروهاى مؤمن براى یارى مهدى علیه‏السلام : طبق روایات ظهور مهدى علیه‏السلام ، حضرت اغلب یاران خود را از نیروهاى موجود در این جهان تشکیل خواهند داد. همان‏گونه که رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله با همکارى یارانى که از نقاط مختلف جهان نزد آن حضرت گرد آمده بودند، قیام کرد و به تربیت مردم پرداخت.

طبیعى است که آماده‏سازى چنین نیروهایى مستلزم برنامه‏ریزى‏هاى درست در ارتباط با تربیت افراد مؤمن و فداکار براى یارى آن حضرت مى‏باشد.این امر، از عهده هیچ فرد یا نهادى برنمى‏آید، جز حکومت اسلامى که دولت مهدى علیه‏السلام باور مى‏تواند با فراهم‏سازى مقدمات، گام‏هایى در این زمینه بردارد.

بنابراین، مهم‏ترین وظیفه حکومت دینى پس از فرهنگ‏سازى، پرورش نیروهاى مؤمن براى یارى مهدى علیه‏السلام  و قرار گرفتن در کنار اوست. اگر همه کشورهاى اسلامى به چنین کارى اقدام کنند، آرزوى دیرینه ظهور منجى جهانى محقق خواهد شد. البته، یاران واقعى مهدى علیه‏السلام  که در اثر خودسازى و عمل به دستورات الهى بدان مقام رسیده‏اند، هر زمان در سطح جهان وجود دارند ولى کسى آنها را نمى‏شناسند.براساس روایات اسلامى، اصحاب مهدى علیه‏السلام جاى خاصى ندارند و به صورت ناشناخته در نقاط مختلف جهان زندگى مى‏کنند و هرگاه ظهور محقق شد، نزد آن حضرت حاضر مى‏شوند.

امام صادق علیه‏السلام مى‏فرماید: «إذا اُذن الامام دعا اللّهَ باسمه (اى باسم اللّه الاعظم) فاُتیحت له صحابته و هم اصحاب الأَلویة»: «فمنهم من یفتقد عن فراشه لیلاً، فیصبح فى مکة و منهم من یرى یسیر فى السحاب نهارا»؛22 هرگاه به امام مهدى علیه‏السلام  اذن ظهور داده شود، خدا را به اسم اعظمش مى‏خواند، آن‏گاه یارانش نزد او حاضر مى‏شوند و آنها صاحبان پرچم هستند. برخى آنها شب در بستر مى‏خوابند و صبح در مکه حضور دارند و بعضى روز سوار بر ابرها خدمت امام علیه‏السلام  مى‏رسند.

4. تلاش در تأمین عدالت اجتماعى: یکى دیگر از وظایف مهم حکومت اسلامى در عصر غیبت، ایجاد عدالت در جامعه است که این امر مى‏تواند زمینه‏ساز ظهور مهدى علیه‏السلام  باشد؛ زیرا براساس روایات معصومان علیهم‏السلام، قیام مهدى علیه‏السلام  عدالت‏محور است و در حکومت آن حضرت عدالت واقعى و جهانى محقق مى‏گردد. اگر دولتى بخواهد در زمینه فراهم‏سازى مقدمات ظهور مهدى علیه‏السلام فعالیت کند، باید عدالت‏محور و عدالت‏گستر باشد.

احادیث در این زمینه متعدد است و همه معصومان علیهم‏السلام هدف عمده نهضت مهدى علیه‏السلام  را رهایى انسان‏ها از ظلم و فساد معرفى مى‏کنند. جابربن عبداللّه انصارى از رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله روایت کرده است که آن حضرت فرمود:«المهدى من ولدى اسمه اسمى و کنیته کنیتى، أشبه الناس بى خلقا و خلقا تکون له غیبة و حیرة تضل فیه الامم، ثم یقبل کالشهاب الثاقب و یملأها عدلاً و قسطا کما ملئت ظلما و جورا»؛23 فرزندم مهدى علیه‏السلام همنام و هم‏کنیه و از نظر آفرینش و اخلاق شبیه‏ترین مردم به من است. او غیبت طولانى خواهد داشت که بسیارى در آن زمان گمراه خواهند شد.آن‏گاه مانند شهاب ثاقب ظهور کرده، جهان را پر از عدل و داد خواهد کرد، پس از آنکه از ظلم و جور آکنده شده است.

از این‏گونه روایات برمى‏آید که برقرارى عدالت، محور اصلى قیام مهدى علیه‏السلام  است و آن حضرت براى مبارزه با ظلم و ستم مبارزه مى‏کند. بر این اساس، تلاش براى استقرار عدالت اجتماعى یارى رساندن به نهضت مهدى علیه‏السلام  و در واقع، زمینه‏سازى ظهور آن حضرت است؛ چراکه مهدى علیه‏السلام  از فساد و بى‏عدالتى رنج مى‏برد و هم‏اکنون نیز حامى کسانى است که در مسیر عدالت و رفع ظلم از جهان حرکت مى‏کنند.کمک‏هاى امام زمان علیه‏السلام  در گرفتارى‏هاى مسلمانان و شیعیان بسیار روشن است و نمونه‏هاى متعددى‏ازامدادهاى‏آن حضرت در حل مشکلات مختلف مردم به اثبات رسیده. به هر صورت، اجراى عدالت در جامعه زمینه‏سازى براى ظهور مهدى علیه‏السلام است.

5. جلوگیرى از خرافات در باب مهدویت: منظور از خرافات، افکار و اندیشه‏هاى نادرست نسبت به مهدویت است که رفتارهاى انحرافى را در پى دارد. باورهاى انحرافى در باب مهدویت از دیر زمان وجود داشته و افرادى ادعاى مهدویت مى‏کردند و بدین وسیله مریدانى را جذب نموده، به مال و منالى دست مى‏یافتند. نمونه‏هاى بسیارى از این‏گونه افراد در طول تاریخ بوده‏اند و امروزه نیز هر از چندگاه کسانى چنین داعیه‏هایى را مطرح و خود را مهدى آخرالزمان قلمداد مى‏کنند.24

اگرچه مقابله با این افراد وظیفه عموم مردم و به ویژه روحانیت است، ولى حکومت اسلامى بیش از همه در این مورد مسئولیت دارد؛ چراکه حکومت به آسانى مى‏تواند مدعیان مهدویت را سرکوب نماید و مردم را از دام آنها برهاند. خرافات در باب مهدویت به همین اندازه محدود نمى‏شود، بلکه انواعى گوناگون دارد؛ گاه برخى ادعاى ملاقات با مهدى علیه‏السلام  را سر مى‏دهند و گاه کارهایى نظیر شفا دادن بیماران و امثال آن را تبلیغ مى‏کنند.جلوگیرى از این‏گونه فعالیت‏هاى خرافى که ادعایى بیش نیست، وظیفه حکومت دینى است. دستگاه اطلاعاتى دولت با جمع‏آورى اطلاعات دقیق و کافى از مخفیگاه‏ها، مراکز و تشکیلات مدعیان و خرافه‏گران مهدویت، قادر خواهد بود آنها را از ریشه متلاشى سازد.

6. جلوگیرى از افراط‏ گرایى در باب مهدویت: در بسیارى از شهرها، محله‏ها، مناطق روستایى و جاهاى مختلف، برخى رفتارهاى افراط‏گرایانه نسبت به مهدویت وجود داشته و دارد که مناسب نیست چنین رفتارهایى از پیروان مهدى علیه‏السلام  صادر شود. البته افراط‏گرایى در باب مهدویت جدا از خرافات نیست، بلکه نوعى رفتار خرافى‏است که از افراد خاصى با توجیه دینى صورت مى‏گیرد؛ براى مثال، ادعاى تعیین زمان یا مکان براى ظهور حضرت و ادعاى اینکه آن حضرت در تاریخ مشخص و مکانى، غیر از آن مکان‏هایى که در بعضى روایات آمده،25 ظهور مى‏کند. یا اینکه بجز شخصیت‏هایى که در روایات به عنوان اصحاب امام مهدى علیه‏السلام نام برده شده (مانند حضرت عیسى علیه‏السلام )،26 افرادى را در زمره یاران آن حضرت قلمداد کنند.

این‏گونه اظهارنظرها در باب مهدویت، افراط‏گرایى‏است و برخلاف صریح روایات معصومان علیهم‏السلام مى‏باشد؛ زیرا احادیث مهدویت با صراحت بیان مى‏دارند که زمان ظهور حضرت را کسى نمى‏داند، جز خداى تبارک و تعالى. هر زمان مشیّت خداى متعال اقتضا کند، قیام مهدى علیه‏السلام  محقق خواهد شد.احادیث در زمینه نامشخص بودن زمان ظهور مهدى علیه‏السلام فراوانند و از مجموع آنها چنین برمى‏آید که هیچ کس و حتى خود آن بزرگوار از زمان دقیق ظهور اطلاع ندارند.از این‏رو، در سخنان معصومان علیهم‏السلام آمده است که براى اصلاح فرج مهدى علیه‏السلام  دعا کنید تا خداوند امر ظهور او را اصلاح نماید.27 فضیل بن یسار گفت: به امام محمّدباقر علیه‏السلام گفتم: آیا براى این امر وقتى تعیین شده است؟

فرمود: «کذَب الوقّاتون، کذَب الوقّاتون، کذَب الوقّاتون»؛28 کسانى که براى ظهور تعیین وقت کنند، دروغ مى‏گویند. و این جمله را سه بار تکرار کرد. در یکى از توقیعات منسوب به امام زمان علیه‏السلام آمده است که آن حضرت فرمود: «واما ظهور الفرج فإنه الى اللّه عزوجل»؛29 ظهور فرج منوط به اذن خداى ـ عزوجل ـ است.

همچنین در توقیعى به آخرین نماینده خاصش على‏بن محمّد سمرى فرمود: «فقد وقعت الغیبة التامة، فلاظهور إلا بعد إذن اللّه تعالى ذکره و ذلک بعد طول الأمد و قسوة القلوب و امتلاء الارض جورا»؛30 غیبت کامل واقع شد؛ دیگر ظهورى نخواهد بود، مگر پس از اذن خداى متعال. این امر بعد از مدت طولانى هنگامى خواهد بود که مردم دچار قساوت قلب و زمین پر از ظلم و ستم گردند.

اگر خدا بخواهد امر فرج مهدى علیه‏السلام را یک شبه اصلاح خواهد کرد. رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آلهمى‏فرماید: «المهدى منّا اهل‏البیت یصلحُهُ اللّه عزوجل فى لیلة»؛31 مهدى علیه‏السلام  از ما خاندان است و خداوند ـ عزوجل ـ کار قیام او را در یک شب اصلاح مى‏کند.بر این اساس، ابراز نظر بى‏جهت در مورد امام زمان علیه‏السلام  و تعیین وقت براى ظهور آن حضرت، به هیچ وجه درست نیست و اگر کسانى به این‏گونه شایعات بپردازند برخلاف روایات معصومان علیهم‏السلام عمل کرده‏اند. وظیفه دولت است که با آنان مبارزه کند و از بروز چنین پیش‏گویى‏هایى جلوگیرى نماید.

نتیجه‏گیرى

از آنچه بیان گردید، نتایج ذیل به دست مى‏آید:

1. مهدویت، امر روشن و قابل تبیین بر اساس قرآن و سنت نبوى است و هیچ ابهامى در آن وجود ندارد؛ چه اینکه على‏رغم القاى شبهات گوناگون، مهدویت‏باورى در طول تاریخ تا به امروز از مسائل زنده دنیا بوده و تمام ادیان جهان در انتظار منجى عالم به سر مى‏برند.

2. دیدگاه‏هاى بسیارى در باب مهدویت وجود دارند که به برخى آنها اشاره شد و عقیده درست به ظهور مهدى علیه‏السلام  همان است که قرآن و سخنان معصومان علیهم‏السلام بدان صراحت دارند.

3. مهدویت‏باورى با تربیت رابطه عمیق دارد و آثار تربیتى متعددى بر این اعتقاد مترتب است؛ نظیر امیدبخشى نسبت به امنیت، عدالت، رفع تبعیض و رفاه و آسایش در حکومت مهدى علیه‏السلام .

4. مبانى تربیت رفتار مهدى علیه‏السلام  در اداره امور کشور جهانى عبارتند از: قرآن کریم، سیره رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله و عدالت‏محورى.

5. انسان به تنهایى، نهاد خانواده و نظام حکومت اسلامى، هرکدام به لحاظ تربیتى وظایفى نسبت به زمینه‏سازى ظهور مهدى علیه‏السلام دارند که باید به مسئولیت خود عمل کنند تا کم‏کم زمینه قیام آن حضرت فراهم گردد و محرومان جهان از انتظار رهایى یابند.

6. نظر به آثار تربیتى باور به مهدویت و تبیین وظایف فرد، خانواده و حکومت نسبت به آن، پاسخ دو سؤال اصلى و با نقد دیدگاه‏هاى نادرست و بیان نظریه صحیح به دو پرسش فرعى نیز پاسخ داده شد.

پی نوشت:

• 1ـ ر.ک: محمدحسن مظفر، دلائل الصدق، ترجمه محمد سمهرى.

• 2ـ محمّدتقى مصباح، آیین پرواز، تلخیص محمّدجواد محدثى، ص 141.

• 3ـ سید محمّدحسین طباطبائى، المیزان، ترجمه سید محمّدباقر موسوى، ج 2، ص 469.

• 4ـ انبیا: 105.

• 5ـ ر. ک: سید اسداللّه هاشمى شهیدى، ظهور حضرت مهدى علیه‏السلام ، ص 209.

• 6ـ راغب اصفهانى، مفردات الفاظ القرآن، واژه «دعا»، ص 315.

• 7ـ فضل‏بن حسن طبرسى، اعلام الورى، ص 424.

• 8ـ سیدرضا حسینى مطلق، راه وصال، ص 80.

• 9ـ ر. ک: شیخ عبّاس قمى، کلیات مفاتیح‏الجنان.

• 10ـ على نقى‏پور ظهیر، برنامه‏ریزى آموزشى و درسى، ص 25ـ26.

• 11ـ محمّدتقى مصباح، آفتاب ولایت، ص 154.

• 12ـ محمّدامیر الناصرى، الامام المهدى، ص 281.

• 13ـ ر. ک: خالد عبدالرحمان العک، بناء الاسرة المسلمة، ص 241.

• 14ـ ر. ک: جمعى از صاحب‏نظران، تأثیر خانواده و مدرسه بر تعلیم و تربیت، ص 319.

• 15ـ ر. ک: د. وسیم فتح‏اللّه، تربیة الطفل للاسلام، ص 54ـ62.

• 16ـ محمّدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج 51، ص 72.

• 17ـ همان، ص 224.

• 18ـ لطف‏اللّه صافى گلپایگانى، نوید امن و امان، ص 143.

• 19ـ محمّدتقى مصباح، آفتاب ولایت، ص 190.

• 20ـ غلامرضا على‏بابایى، فرهنگ سیاسى، ص 407، واژه «فرهنگ».

• 21ـ فضل‏بن حسن طبرسى، اعلام الورى، ص 434.

• 22ـ کامل سلیمان، یوم الخلاص، ص 256.

• 23ـ محمّدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج 51، ص 72.

• 24ـ ر.ک: سید اسداللّه هاشمى شهیدى، ظهور حضرت مهدى علیه‏السلام ، ص 182ـ185.

• 25ـ حذیفه‏بن یمان از رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله نقل کرده است که آن حضرت فرمود: «یبایع له الناس ببن الرکن و المقام، یرداللّه به الدین و یفتح له فتوح، فلایبقى على وجه الارض الا من یقول: لا اله الا اللّه»؛ مردم در خانه خدا بین رکن و مقام با مهدى علیه‏السلام بیعت خواهند کرد. خدا به وسیله او دین را به صورت واقعى‏اش برمى‏گرداند و فتح‏هایى را در اسلام پدید مى‏اورد، به نحوى که در زمین کسى باقى نمى‏ماند جز آنکه کلمه توحید را به زبان جارى مى‏کند. (یوسف‏بن یحیى المقدسى الشافعى السلمى، عقد الدرر فى احوال المنتظر، ص 281).

• 26ـ ابوسعید خدرى از رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله روایت کرده است که آن حضرت فرمود: «منا الذى یصلى عیسى بن مریم خلفه»؛ آن کسى که عیسى بن مریم علیه‏السلام  در پشت سر او نماز مى‏خواند، از ماست. سید اسداللّه هاشمى شهیدى، ظهور حضرت مهدى علیه‏السلام ، ص 347.

• 27ـ امام صادق علیه‏السلام  فرمود: اگر شما شیعیان نیز براى تعجیل فرج ما اینچنین به درگاه خدا دعا و تضرع کنید، هر آیینه حق تعالى فرج ما را نازل خواهد کرد، ولى اگر چنین نکنید، این امر غیبت مهدى ما به نهایت خواهد رسید. (مرتضى آقاتهرانى، سوداى روى دوست، ص 84).

• 28ـ محمّدبن حسن طوسى، الغیبة، 426 / محمّدبن یعقوب کلین، کافى، ج 1، ص 368.

• 29ـ محمّدبن حسن طوسى، الغیبة، ص 291.

• 30ـ محمّدبن حسن طوسى، الغیبة، 395.

• 31ـ فریده گل‏محمدى آرمان، رسالت جهانى حضرت مهدى علیه‏السلام ، ص 106، به نقل از: محمّدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج 36، ص 369.

محمد احسانى/ دانشجوى دکترى قرآن و علوم تربیتى، جامعه‏المصطفى العالمیه.

منبع: ماهنامه معرفت شماره160

Loading

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here
Captcha verification failed!
CAPTCHA user score failed. Please contact us!