- نشر: مسجد مقدس جمکران (25 شهریور، 1387)
- تعداد صفحه: 832
- قطع کتاب: وزیری
- وزن: 1500 گرم
قیمت پشت جلد: 88000 ریال
محمد حسین زاده
کتاب الغیبه از بهترین و مهمترین و کاملترین منابع شیعه در مورد مسئله غیبت امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشریف است. شیخ طوسى در نگارش این اثر ارزشمند و گرانبها شیوههایى نو و ابتکارى به کار گرفته و به تمام جوانب غیبت امام زمان اشاره نموده و با استدلال به قرآن و روایات پیامبر و ائمه معصومین علیهمالسلام و حکم عقل به پاسخ گویى شبهات و اشکالات مخالفین پرداخته است.
روايات بسيارى درباره غيبت امام آخر شيعيان در مجامع حديثى شيعه وارد شده و نویسندگان متعددی در طول تاریخ تلاش نموده اند تا به گونه های مختلف و متفاوتی این احادیث را جمع آوری کنند. این امر علاوه بر آنکه اهتمام ائمه طاهرین علیهمالسلام برای آماده سازی شیعیان با مواجهه با غیبت را نشان می دهد، شاگردان مکتب اهلبیت و مدافعان حریم اعتقادی شیعه را نیز بر آن داشت که به تألیف رساله و کتاب در تبیین و توضیح مسأله غیبت اقدام نمایند؛ به گونهای که حتی میتوان کتابهایی را با عنوان یا موضوع غیبت امام زمان، قبل از تولد ایشان سراغ گرفت. همچنین است کتابهایی که در زمان غیبت صغرا و به ویژه در سالهای آغازین آن تألیف شده است: مانند کتاب الغیبة ابواسحق ابراهیم بن اسحاق احمدی نهاوندی (م269ق) و نیز کتاب الغیبة نعمانی (م حدود 360ق).
گفتنی است که آنچه غیبت نویسان در نوشتن این کتابها بیشتر به آن توجه داشتهاند، همان رفع حیرت و سرگردانی شیعیان بوده است؛ چنانکه نعمانی در بیان انگیزهاش از تألیف کتاب الغیبة همین مطلب را بیان داشته است.
تا اینکه نوبت به شیخالطائفه ابوجعفر محمّد بن حسن طوسی (م460ق) میرسد که قویترین براهین عقلی و نقلی را بر وجود امام دوازدهم، غیبت و ظهور ایشان در کتابی با عنوان الغیبة فراهم آورده است.
کتاب الغیبه از بهترین و مهمترین و کاملترین منابع شیعه در مورد مسئله غیبت امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشریف است. شیخ طوسى در نگارش این اثر ارزشمند و گرانبها شیوههایى نو و ابتکارى به کار گرفته و به تمام جوانب غیبت امام زمان اشاره نموده و با استدلال به قرآن و روایات پیامبر و ائمه معصومین علیهمالسلام و حکم عقل به پاسخ گویى شبهات و اشکالات مخالفین پرداخته است.
این کتاب از زمان نگارش تا حال در طول هزار سال پیوسته مورد توجه علما و فقهاى شیعه بوده و بزرگان در تألیفات خود بسیار به آن استناد کرده و از آن نقل نمودهاند.
شیخ طوسی، خود نامی برای این کتاب اختیار ننموده است، ولی شیخ آقابزرگ تهرانی هم در الذریعة و هم در مقدمه سودمندی که بر این کتاب نوشته آن را «الغیبة» نامیده است.
شیخ الطائفه، کتاب را با براهین عقلی بر اثبات امام آغاز می کند:
به نظر شیخ به دو گونه در باب غیبت امام زمان (عج) میتوان بحث نمود: یکی اینکه سخن را از وجوب داشتن رئیس و امام آغاز کنیم و دیگر آنکه بحث را از متفرع بودن غیبت امام مهدی علیهالسلام بر ثبوت امامت ایشان پی بگیریم.
ایشان، ابتدا طریق اول را دنبال می کند و بر وجوب داشتن امام و وجوب عصمت او دلیل می آورد. در این میان به اعتراضی بر نظر سید مرتضی، استاد مصنف، درباره غیبت نیز پاسخ گفته شده است.
پس از آن با توجه به طریق دوم، مبنی بر اقامه دلیل بر امامت حضرت مهدی، نخست فساد اعتقاد فرقههایی چون کیسانیه،(12) ناووسیه،(13) واقفه،(14) فطحیه(15) و محمدیه(16) بیان شده است، که فرقه واقفه بسیار مفصلتر از بقیه بحث شده است.
در ادامه به مسائلی چون حکمت غیبت، چگونگی اقامه حدود در زمان غیبت امام، چگونگی رسیدن به حق در این دوران، کیفیت ولادت امام مهدی (عج) و چرایی مستور بودن آن و چرایی و چگونگی طول عمر حضرت، اشاره شده است.
در مبحث اخیر، در اثبات طبیعیبودن عمر حضرت حجة (عج)، به طول عمر حضرت آدم، نوح و خضر علیهمالسلام و برخی از معمرین چون لقمان بن عاد، سلمان فارسی، ربیع بن ضبع و شماری دیگر ـ که نامشان در کتب تاریخ آمده ـ اشاره شده است.
سخن درباره کسانی که به دیدار حضرت نایل شده اند، برخی از معجزات آن حضرت و توقعیات امام، بخش دیگری از کتاب را تشکیل می دهد.
در ادامه، وکلای مذموم و ممدوح برخی از ائمه علیهمالسلام (از امام باقر علیهالسلام به بعد) آورده شده است. از ممدوحین شانزده نفر، کسانی چون: حمران اعین، مفضل بن عمر، و صفوان بن یحیی و ایوب بن نوح و از مذمومین هفت نفر افرادی نظیر: صالح بن محمّد سهل همدانی، علی بن ابی حمزه بطائنی و ابوطاهر محمّد بن علی بن بلال.
پس از این به چهار نایب امام زمان علیهالسلام در غیبت صغرا، یعنی: ابو عمرو عثمان بن سعید عمری، ابو جعفر محمّد بن عثمان بن سعید عمری، ابوالقاسم حسین بن روح و ابوالحسن علی بن محمّد سمری، اشاره شده است.
در پایان کتاب نیز به برخی از مسائل مربوط به غیبت پرداخته شده است. مباحثی چون: مقدار عمر حضرت، علائم و نشانههای ظهور و برخی از صفات، ویژگیها و سیره امام زمان (عج).
شیخ طوسى در مقدمه کتاب انگیزه خود را از نگارش این کتاب این گونه بیان مىفرماید:
«من این کتاب را به درخواست شیخ بزرگوار که خداوند عمر ایشان را طولانى گرداند نگاشتم. ایشان درخواست فرموده بودند تا کتابى در باره غیبت صاحب الزمان املا نمایم و در آن سبب غیبت آن حضرت و علت طول کشیدن آن و…را بیان نمایم و اینکه چرا آن حضرت ظهور نمىکند؟ آیا مانعى در کار است؟ آن مانع چیست؟ و چرا ما نیازمند به آن حضرت هستیم؟من هم درخواست این شیخ بزرگوار را اجابت نموده و امر ایشان را اطاعت کردم، اگر چه وقتم کم و فکرم مشغول و مشکلات و موانع زندگى نیز فراوان است و حوادث ناگوار در این دوران یکى پس از دیگرى اتفاق مىافتد. من در این کتاب به نکاتى اشاره خواهم داشت که هیچ جاى شک و تردیدى باقى نگذارد و سخنم را نیز طولانى نمىکنم چرا که اصحاب و اساتید و مشایخ ما در این باره کتابهاى فراوانى نگاشتهاند و در آن به شرح و بسط کامل مسئله امامت پرداختهاند.من در این کتاب در صدد پاسخ گویى به سؤالات گوناگون در این باره هستم و براى تایید سخنان خود به برخى از روایات نیز استناد خواهم کرد تا موجب تأکید و پذیرش آن از جانب علاقه مندان به روایات گردد و از خداوند متعال در انجام این مهم یارى مىجویم».
سخن شیخ آقابزرگ تهرانی در معرفی این کتاب ـ که در مقدمه آن آمده و در روی صفحه اول برخی چاپهای آن نیز چاپ شده است ـ به خوبی گویای ارزش این تألیف شیخ طوسی است:
«این کتاب محکم ترین ادله و براهین عقلی بر وجود امام دوازدهم را بیان نموده است… و همچنین شبهات مخالفین و دشمنانی که منکر وجود و ظهور ایشان هستند را پاسخ داده است…»
ولی اهمیت و ارزش این کتاب را آنگاه میتوان دریافت که تأملی کوتاه در آثار پیش از شیخ طوسی داشته باشیم. تا پیش از شیخ الطائفه کتابهای نوشته شده در موضوع غیبت حضرت مهدی علیهالسلام بیشتر یا صبغه روایی دارند، یا تنها به بحثهای عقلی پرداختهاند؛ مثلاً دو اثر الغیبة ابنابیزینب نعمانی و کمال (الکمال) الدین شیخ صدوق شامل روایات غیبتاند که مؤلفان این دو آنها را در ابواب و موضوعات مختلف دسته بندی کردهاند. نیز در الفصول العشرة فی الغیبة شیخ مفید و چهار رساله کوتاه وی و نیز المقنع سید مرتضی ـ که هردو استاد شیخ طوسی بودهاند ـ تنها مباحث عقلی (کلامی) ارائه شده است، ولی در الغیبة شیخ طوسی شاهدیم که به هر دو جهت توجه شده و در کنار مباحث عقلی روایات متعددی نیز ذکر شده است. از اینرو، میتوان الغیبة شیخ طوسی را جامع مباحث عقلی و نقلی در موضوع غیبت دانست؛ چیزی که تا آن زمان کمتر سابقه داشته است؛ اگر نگوییم بیسابقه بوده است.
از آنجا که شیخ طوسی در مدت اقامتش در بغداد از سال 408ق، از کتابخانه بزرگ این شهر، کتابخانه سابوریه (شاهپور بن اردشیر در سال 381م، آن را بنا نهاد) با دههزار و چهارصد مجلد کتاب نفیس استفاده میکرده است و مهمتر از آن، به مدت 28 سال ملازم کتابخانه استاد خویش سید مرتضی (از 408 تا 436 وفات سید) با هشتادهزار مجلد کتاب بوده است، لذا در تألیف این کتاب باید از منابع قابل توجهی بهره برده باشد.
کتاب سلیم بن قیس هلالی، الغیبة و الاوصیاء محمّد بن علی بن ابی العزاقد الشلمغانی، نصرة الواقفة ابومحمّد علی بن احمد علوی موسوی، تلخیص الشافی، شرح الجمل، الذخیرة سید مرتضی، الفصول العشرة فی الغیبة شیخ مفید، المقنع سید مرتضی، الغیبة فضل بن شاذان نیشابوری و الکافی محمّد بن یعقوب کلینی، تنها برخی از کتاب هایی اند که می توان به عنوان منابع کتاب شیخ نام برد.
گفتنی است که ابوجعفر محمد بن حسن بن علی طوسی در رمضان سال 385 هجری متولد شد. آثار شیخ صدوق پیشوای بزرگ شیعه که بالغ بر سیصد جلد کتاب و رساله می شد و هم چنین شهرت حکومت شیعی آل بویه و تالیفات و خاطرات دانشمند بزرگ صاحب بن عباد که چهارصد شاعر او را در شعر خود ستوده اند، همه و همه باعث شد تا شیخ در مسیر پیشرفت رشد فکری و عقلی قرار گیرد و حتی او را به سمت تکامل سوق دهد.
نشریه الکترونیک ساعت صفر
