ولادت امام مهدى(ع) از موارد اختلاف شیعه و اهل سنت است؛ گر چه تعداد بىشمارى از علماى اهل سنت، همانند شیعه امامیه معتقدند امام عسکرى(ع) فرزندى به نام محمّد داشته است. همچنین برخى از آنان، همانند شیعه معتقدند که صاحب الزمان و مهدى و کسى که در آخرالزمان قیام مىکند، همو است، اما بعضى دیگر، از اهل سنّت با این عقیده مخالفند. اکنون به بررسى این موضوع مىپردازیم.
شمار اندکى از علماى اهلسنت درصدد تشکیک در قضیه مهدویت برآمده و مطالبى در این باره در کتابهاى مستقل یا ضمن مباحث دیگر متذکر شدهاند. ولى خوشبختانه شمار فراوانی از علماى اهلسنت در مقابل آنان ایستاده و شدیداً با بحث، سخنرانى و تألیف کتاب به شبهات آنها پاسخ گفتهاند. باور مهدویت ازجمله باورهای وحدت بخش در جهان اسلام است و نقاط مشترک فراوانی میان فرق اسلامی در این باب وجود دارد. در این یادداشت به برخی از کتب مهم در این باب اشاره می کنیم. برخی از کتبی که در ادامه نام برده خواهد شد، در حقیقت ردیه هائی بر منکران مهدویت است که ازسوی علمای اهل سنت نگاشته شده و خود دلیل آشکاری است بر این مهم که ایده مهدویت ایده ای ریشه ای و مبنائی در جهان اسلام است و در جهان کنونی که غرب و استکبار تلاش فراوانی بر ایجاد تفرقه و نفاق دارد. این ایده مهدویت است که می تواند جهان اسلام را در برابر این نیرنگ ها و آسیب ها حفظ کند.
1. ابوالفیض سیداحمد بن محمد بن صدیق غمارى شافعى ازهرى مغربى، متوفاى 1380 ق، صاحب کتاب إبراز الوهم المکنون من کلام ابن خلدون، چاپ دمشق.
2. شیخ محمود بن عبداللَّه تویجرى از استادان دانشگاه اسلامى در مدینه منوره، صاحب کتاب الاحتجاج بالأثر على من أنکر المهدى المنتظر، در رد شیخ ابن محمود، قاضى قطر.
3. شیخ عبداللَّه سبیتى عراقى، صاحب کتاب إلى مشیخة الأزهر در رد کتاب المهدیة فىالاسلام، اثر سعد محمد حسن، که از منکران مهدویت است.
4. محمد بن عبدالعزیز بن مانع، (متوفاى 1385 ق) صاحب کتاب تحدید النظر فى أخبار الإمام المنتظر در اثبات امام مهدى(ع) و ظهورش و در ردّ ابن خلدون.
5. کتاب الجزم لفصل ابن حزم در رد ابن حزم اندلسى که بخشى از کتاب الفصل فی الملل و الأهواء و النحل را به انکار و تکذیب احادیث مربوط به امام زمان(ع) اختصاص داده است.
6. عبدالمحسن بن حمد العباد، استاد دانشگاه مدینه منوره و عضو هیأت علمى آن دانشگاه، صاحب کتاب الرد على من کذّب بالأحادیث الصحیحة الواردة فى المهدى، در رد کتاب لامهدى ینتظر بعد الرسول سید البشر از شیخ آل محمود قطرى.
7. أبوالعباس بن عبدالمؤمن مغربى، صاحب کتاب الوهم المکنون فى الرد على ابن خلدون.
ایده مهدویت به زمان بعد از تولد امام منتظر باز نمی گردد. بلکه این ایده قدمتی به بلندی ادیان دارد. تألیفات فراوانی از علماى شیعه قبل از ولادت حضرت مهدى(ع) به یادگار مانده است.
1. کتاب الملاحم، از اسماعیل بن مهران سکونى، کوفى، ثقه، از اصحاب امام رضا(ع).
2. کتاب ما سئل عن الصادق(ع) من الملاحم، از على بن یقطین بغدادى، ثقه، جلیل، متوفاى سال 182 ق.
3. کتاب الملاحم، از ابراهیم بن حکم فزازى که فضل بن شاذان از او روایت مىکند.
4. کتاب الملاحم، از احمد بن میثم، فقیه کوفى، ثقه.
5. کتاب الملاحم، از حسن بن على بن فضال کوفى، از خواص اصحاب امام رضا(ع).
6. کتاب الملاحم، از حسین بن سعید بن حماد اهوازى، ثقه، عالم، از اصحاب امام رضا(ع).
7. کتاب الغیبة، از ابى الفضل عباس بن هاشم ناشرى اسدى، ثقه، جلیل متوفاى سال 219 یا 220 ه.
8. کتاب الملاحم، از ابى محمد بن ابىعمیر ازدى بغدادى، متوفاى سال 217 ق.
9. کتاب القائم، از ابى الحسن على بن مهزیار اهوازى که از امام رضا و امام جواد(ع) روایت نقل مىکند.
10. کتاب الغیبة، از ابىاسحاق ابراهیم بن صالح انماطى کوفى اسدى، ثقه و از اصحاب امام کاظم و امام رضا و امام جواد(ع) که تنها کتاب باقى مانده از او همین کتاب است.
11. کتاب الملاحم از ابىجعفر محمد بن عبداللَّه کرخى که برقى از او روایت نقل مىکند.
12. کتاب الحجة از فضل بن شاذان ازدى، ثقه، جلیل القدر، از اصحاب امام رضا، امام جواد، امام هادى، امام عسکرى(ع) متوفاى سال 260 ه.
13. کتاب القائم، از فضل بن شاذان.
14. کتاب الملاحم، از فضل بن شاذان.
15. کتاب صاحب الزمان، از محمد بن حسن بن جمهور بصرى، از راویان امام رضا(ع).
16. از ایشان کتاب دیگرى در قضیّه مهدویت به نام وقت خروج القائم ثبت شده است.
اعتراف اهل سنت به ولادت
ولادت امام مهدى(ع) از موارد اختلاف شیعه و اهل سنت است؛ گر چه تعداد بىشمارى از علماى اهل سنت، همانند شیعه امامیه معتقدند امام عسکرى(ع) فرزندى به نام محمّد داشته است. همچنین برخى از آنان، همانند شیعه معتقدند که صاحب الزمان و مهدى و کسى که در آخرالزمان قیام مىکند، همو است، اما بعضى دیگر، از اهل سنّت با این عقیده مخالفند. اکنون به بررسى این موضوع مىپردازیم.
با مراجعه به کتابهاى تاریخى و دیگر کتابهاى اهل سنت پى مىبریم که عده بسیارى از آنها به ولادت حضرت مهدى(ع) اعتراف نمودهاند. اینک به اسامى برخى از آنان اشاره مىکنیم:
علامه شمس الدین قاضى ابن خلکان شافعى (متوفاى 681 ه) مىگوید: “ابوالقاسم محمّد بن حسن عسکرى فرزند على هادى فرزند محمّدجواد، دوازدهمین امام نزد شیعه دوازده امامى معروف به حجّت … ولادت او در روز جمعه نیمه شعبان سال 255 هجرى اتفاق افتاد. هنگام وفات پدرش 5 سال داشت …”.
علامه میرخواند می گوید: “ولادت امام مهدى که هم نام رسول اکرم(ص) و هم کنیه با او است در سامرا نیمه شعبان سال 255 اتفاق افتاد. عمر او هنگام وفات پدرش 5 سال بود. خداوند متعال در آن سن به او حکمت داد؛ همان گونه که در کودکى به حضرت یحیى عنایت فرمود و او را امام قرار داد و حضرت عیسى را نیز به مقام نبوت برگزید …”.
على بن حسین مسعودى (متوفاى 346 ه) آورده است: “در سال 260 هجرى ابومحمّدحسن بن على بن محمّدبن على بن موسى بن جعفر بن محمّد بن على بن الحسین بن على بن ابى طالب(ع)، در عصر خلافت معتمد عباسى رحلت نمود، درحالى که 29 سال داشت. او پدر مهدى منتظر و امام دوازدهم امامیّه است …”.
ابوالفداء اسماعیل بن على شافعى (متوفاى 732 ه) در رخدادهاى تاریخ سال 254 ه مىگوید: “حسن عسکرى پدر محمّد منتظر صاحب سرداب است. محمّد منتظر طبق رأى امامیه دوازدهمین امام است. از القاب او قائم، مهدى و حجت است …”
سبط بن جوزىدر فصلى راجع به امام حجت حضرت مهدى(ع) مىگوید: “محمّدبن حسن بن على بن محمد … کنیه او ابوعبداللَّه و ابوالقاسم است و او جانشین و حجت، صاحب الزمان و قائم و منتظر است …”
محمّدبن طلحه شافعى در شرح حال امام مهدى(ع) مىگوید: “محمّدبن حسن خالص فرزند على فرزند محمّد … در سامرا متولد شد … کنیهاش ابوالقاسم و لقبش حجّت، خلف صالح و بنا بر قولى منتظر است …”.
شمس الدین محمّد بن طولون حنفى (متوفاى 953 ه)در شرح حال امامان مىگوید: “… دوازدهمین آنان، فرزندش محمّدبن حسن ابوالقاسم است … ولادتش در روز جمعه نیمه شعبان سال 255 هجرى اتفاق افتاد و هنگام وفات پدر، پنج سال داشت …”.
میرزا محمّدبن رستم بدخشى شافعىدر شرح حال امام حسن عسکرى(ع) مىگوید: “… او فرزندى جز محمّد منتظر، از خود به جاى نگذاشت …”.
احمدبن حجر هیتمى شافعى بعد از شرح حال ابومحمّد حسن عسکرى مىگوید: “حسن عسکرى فرزندى جز ابىالقاسم محمّد حجت بر جاى نگذاشت. عمرش هنگام وفات پدر، 5 سال بود.اما خداوند به او در آن 5 سال حکمت آموخت. او را قائم منتظر مىنامند …”
حافظ محمّد بن یوسف گنجى شافعى (متوفاى 658 ه)درباره امام ابى محمّد حسن عسکرى چنین مىگوید: “از خود فرزندى به جاى گذاشت که همان امام منتظر است. صلوات اللَّه علیه”.
عارف عبدالوهاب شعرانى حنفى از برخى عرفا نقل مىکند: “در آخرالزمان امید خروج مهدى است. او از اولاد امام حسن عسکرى(ع) است. ولادت او نیمه شعبان سال 255 هجرى اتفاق افتاد. او تا به حال زنده است تا اینکه با حضرت عیسى(ع) اجتماع کنند. عمرش تا این زمان 706 سال است. این چنین شیخ حسن عراقى به من خبر داد …”
محیىالدین بن عربى مىگوید: “بدانید که خروج مهدى حتمى است. خروج نمىکند تا زمین پر از جور و ظلم شده باشد؛ آنگاه آن را پر از عدل و داد خواهد کرد … او از عترت رسول خدا و از فرزندان فاطمه است. جدش حسین بن على بن ابیطالب و پدرش حسن عسکرى فرزند امام علّى نقى … است هم نام رسول خداوند است. مسلمانان با او بین رکن و مقامبیعت مىکنند …”.
مؤمن بن حسن شبلنجى شافعى (متوفاى 1298 ه)مىگوید: “وفات ابى محمّد حسن بن على در روز جمعه هشتم ربیع الاوّل سال 260 ه اتفاق افتاد. او فرزندى به جاى گذاشت که نامش محمّد است. مادرش امّ ولد و نرجس نام داشت. کنیهاش ابوالقاسم و القابش نزد امامیه: حجت، مهدى، خلف صالح، قائم، منتظر و صاحبالزمان است و مشهورترین آنها مهدى است …”.
شیخ سلیمان قندوزى حنفى (متوفاى 1294 ه) آورده است: “خبر معلوم و تحقیق شده نزد افراد معتبر آن است که ولادت قائم در شب نیمه ماه شعبان سال 255 هجرى در شهر سامرا اتفاق افتاده است …”.
محمّدبن محمود بخارى معروف به خواجه پارسا حنفىمىگوید: “از امامان اهل بیت طیبین ابومحمّدحسن عسکرى است … او فرزندى جز ابوالقاسم محمّدمنتظر معروف به قائم، حجت، مهدى، صاحبالزمان و خاتم الأئمه بر جاى نگذاشت. ولادتش در شب نیمه شعبان سال 255 هجرى بوده است …”.
شیخ نورالدین عبدالرحمن جامى حنفى (متوفاى 898 ه) حضرت حجت بن الحسن را دوازدهمین امام دانسته است، آنگاه با بیان تاریخ ولادت و احوال و برخى از معجزه هایش، مىگوید: “او کسى است که زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد …”.
فضل بن روز بهان در سلامهایى که بر هر یک از امامان از ذریه رسول خدا(ص) دارد، به این جا مىرسد: “سلام بر قائم منتظر ابى القاسم …”.
قاضى بهلول بهجت افندى آورده است: “ولادت امام دوازدهم در پانزدهم ماه شعبان سال 255 بود. اسم مادرش نرجس است. براى او دو غیبت است. یکى صغرى و دیگرى کبرى. هرگاه که خداوند به او اذن دهد، ظهور مىکند. آنگاه زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد …”.
حافظ محمّدبن یوسف گنجى شافعى (متوفاى 658 ه) در باب 25 از کتاب خود، در بحث از طول عمر حضرت(ع) مىگوید: “بقایش استبعادى ندارد، زیرا حضرت عیسى و الیاس و خضر از اولیاى الهى عمر طولانى دارند و نیز دجال و ابلیس ملعون از دشمنان خداوند عمر طولانى کردند …”.
شیخ الاسلام صدرالدین حموینى در باب 31 از کتابش حدیثى را نقل مىکند که دلالت صریح بر ولادت حضرت مهدى(ع). در آن حدیث که پیامبر(ص) اسامى هر یک از اوصیا و امامان بعد از خود را بر مىشمارد، در آخر مىفرماید: “همانا دوازدهمین از فرزندانم غیبت مىکند … تا اینکه خداوند متعال به او اذن خروج دهد …”. «2»
شیخ فریدالدین عطار نیشابورى در شعرى بعد از ذکر اسامى هر یک از امامان مىفرماید:
صد هزاران اولیا روى زمین از خدا خواهند مهدى را یقین
یا الهى مهدیم از غیب آر تا جهان عدل گردد آشکار
از تو ختم اولیاى این زمان و ز همه معنا نهانى جان جان
از تو هم پیدا و پنهان آمده بنده عطّارت ثنا خوان آمده
جلال الدین بلخى رومى معروفبه مولوى (متوفاى 672 ه) در دیوان معروف خود- طبق نسخه مدرسه عالى شهید مطهرى و نسخه چاپ بمبئى هند- این قصیده را در مدح اهل بیت آورده است:
اى سرور مردان على مستان سلامت مىکنند
وى صفدر مردان على مردان سلامت مىکنند
تا اینکه بدین جا مىرسد:
با میر دین هادى بگو با عسکرى مهدى بگو
با آن ولى مهدى بگو مستان سلامت مىکنند
ابوالمعالى صدرالدین قونوى هنگام وفات در وصیت خود به شاگردانش مىگوید: “… 70 هزار بار ذکر “لاإله الّااللَّه” را در شب اوّل مرگم با حضور قلب بگویید و سلام مرا نیز به حضرت مهدى(ع) برسانید …”.
احمدبن یوسف ابوالعباس قرمانى حنفى (متوفاى 1019 ه) مىگوید: “محمّد حجت خلف صالح، عمرش هنگام وفات پدرش 5 سال بود.
خداوند در آن سن به او حکمت آموخت، همان گونه که در کودکى به حضرت یحیى(ع) آموخت … علما اتفاق دارند بر اینکه مهدى همان قائم در آخرالزمان است …”.
فخر رازى شافعى در کتابى که در موضوع علم انساب تدوین کرده، مىگوید: “امّا حسن عسکرى، او دو پسر و دو دختر داشت. یکى از پسرانش صاحبالزمان(عج) است.
آنگاه مىنویسد: نصوص اکثر مورّخان و صاحبان تراجم و معاجم بر ولادت حجت ابىالقاسم محمّدبن حسن بن على عسکرى(ع) اتفاق دارد. او از صلب پدر و از رحم مادرش خانم نرجس در سال 252 یا 255 یا 259 هجرى به دنیا آمد، اگرچه طبق نظر شیعه در سال 255 در شب نیمه شعبان به دنیا آمده است …”.
علامه نسّابه سیدمحمّد بن حسین حسینى سمرقندى مدنى (متوفاى 996 ه) مىگوید: “فرزند حسن عسکرى، محمّدمهدى است … او دوازدهمین امام از ائمه است. در روز جمعه نیمه شعبان سال 255 هجرى متولّد شد. کنیهاش ابوالقاسم و القابش: حجت، خلف صالح، قائم، منتظر و مشهورترین آنها مهدى است. وى هنگام وفات پدر پنج سال داشت”.
شریف انس کُتُبى حسنى در تعلیقه خود بر کتاب تحفة الطالب مىگوید: “امام مهدى در کودکى از مردم پنهان شد. این امر نزد شیعه و سنّى مسلّم است. کتابهاى تاریخ این مطلب را به اثبات رسانده که مهدى(ع) در کودکى داخل سرداب شد، درحالى که نسلى نداشت. کتابهاى انساب نیز این مطلب را به اثبات رساندهاند …”. همو در کتاب الأصول فى ذریّة البضعة البتول مىنویسد: “حسن عسکرى در اوایل سلطنت احمد بن متوکل در سامرا با سمّ به شهادت رسید … او فرزندى به نام محمّد از خود به جاى گذاشت … کنیهاش ابوالقاسم و ابوعبداللَّه است. و القابش: حجت، خلف صالح، قائم، منتظر، تالى، صاحبالزمان و مشهورترین آنها مهدى است … عمرش هنگام فوت پدر 5 سال بود”.
شبستان
